حقوق، آزادی، وظایف و مسئولیت شهروندی
احد قربانی

 

بیست و نهم آذرماه ۱۳۹۵ در همایش قانون اساسی و حقوق ملت با حضور رئیس جمهوری، جمعی از وکلا، حقوقدانان و اساتید و کارشناسان، منشور حقوق شهروندی رونمایی و به امضای حسن روحانی رسید. به این مناسبت نگاهی می کنیم به محتوی، تضمین و اجرای حقوق شهروندی.

شهروندی رشته محکم، استوار و مشترکی است که یک ملت را بهم پیوند می دهد. یک ملت با زبان، نژاد، قومیت و یا مذهب مشترک بهم نمی پیوندد، بلکه با ارزش های مشترکی چون آزادی، برابری، کرامت انسان، وظیفه و مسئولیت که افراد و حکومت باید به آن احترام بگذارند و عمل کنند، با هم متحد می شوند. این رشته متحد کننده در حقوق شهروندی تبلور می یابد.

حقوق شهروندی را باید در بستر حقوق مدنی و سیاسی بررسی کرد. حقوق مدنی و سیاسی آن حقوقی هستند که از پایمال شدن احترام، کرامت و حقوق افراد توسط دولتها، سازمانهای خصوصی، اکثریت های سیاسی، مذهبی و قومی و افراد دیگر جلوگیری می کنند و مشارکت فرد را دریک  زندگی مدنی و سیاسی بدون تبعیض یا سرکوب تضمین می‌کنند.

حقوق مدنی به بررسی و تنظیم روابط افراد جامعه با یکدیگر می‌پردازد و یکپارچگی جسمی و روحی انسان، حق زندگی و امنیت، حق نگهبانی در برابر برتری دادن بر مبنای نژاد، جنسیت، منشأ ملی و قومی، رنگ پوست، گرایش جنسی، اعتقادات مذهبی و دینی یا ناتوانی جسمی و روحی را تضمین می کند.

حقوق سیاسی به حق انسان برای انتخاب زمامداران و شرکت در زندگی سیاسی اجتماعی کشور می پردازد. بخشی از آن حقوق عبارتند از حق رای، حق دادخواست و دادرسی منصفانه و علنی، حق فرجام خواهی، حق مشارکت در جامعه مدنی و سیاسی نظیر آزادی احزاب، انجمن، بیان، حق تجمع، حق دفاع از خود.

شهروند

واژه شهروندی (انگلیسی: Citizenship) از مشتقات شهر (City) است. یک شهروند یک عضو رسمی یک شهر، ایالت یا کشور است. شهروندی، شکل پیشرفته ی «شهرنشینی» است که شهرنشینان حق خود را می شناسند وبه حقوق یکدیگر احترام می گذارند و به وظایف و مسئولیت‌های خویش در قبال کشور، شهر، اجتماع و افراد دیگر، عمل می کنند.

 

حقوق، وظایف و مسئولیت شهروند

تنها از حقوق شهروندی حرف زدن، عوامفریبی محض است. حقوق شهروندی بخش جدائی ناپذیری به نام وظایف و مسئولیت‌های شهروندی هم دارد. حقوق و آزادی های شهروندی باید با مسئولیت ها و وظایف شهروندی در توازن باشد.

شهروندی نوین، مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌های فردی و اجتماعی است که نه افراد به تنهائی از عهده آن بر می آیند و نه دولت بدون کمک مردم با مشارکتهای اقتصادی، خدمات عمومی، فعالیتهای داوطلبانه و دیگر فعالیتهای اجتماعی که در بهبود وضعیت زندگی همه شهروندان مؤثر است. شهروندی نوین با مشکلات شهری امروزه، نیازمند فضایی مناسب برای گفتگو و مشارکت مردم با نقطه نظرات متفاوت و نظارت عمومی است.

حقوق شهروندی (citizenship rights) با حقوق بشر (Human rights) و حقوق اساسی (Constitutional law) بسیار بهم نزدیکند و گاه جای یکدیگر به کار می‌روند. اما، تفاوت ظریفی میان این مفاهیم سه‌گانه وجود دارد. حقوق شهروندی آن بخش از حقوق اساسی است که در قانون اساسی هر کشوری شکل «ملی» به خود می‌گیرد و فقط شامل حال شهروندان همان کشور می‌شود.

تضمین حقوق، اجرا و اعمال حقوق شهروندی

بین تضمین حقوق شهروندی و اجرای آن فاصله بین حرف و عمل است. حتی در کشورهائی که حقوق شهروندی پیشرفته و تضمین شده دارند، یک شکاف ژرف بین حقوق تضمین شده و اعمال حقوق وجود دارد. افراد به حقوق خود آگاه نیستند، قوانین روشن و مشخص نیست، ناتوانی و یا ترس از انتقام مردم را از دانستن و بهره گیری از حقوق خود باز می دارد و یا زیرساخت لازم برای حقوق تضمین شده وجود ندارد..

یکی از عمده ترین ابزار تضمین اجرا و اعمال حقوق شهروندی، آشنائی شهروندان با حقوق خود است. از اینرو طرح منشور حقوق شهروندی نخسین قدم بسیار مثبت و امیدبخش است.

در بسیاری از کشورها آموزش حقوق شهروندی بسیار جدی است. هم بطور غیررسمی در خانه، محل کار یا کارگاه‌های آموزشی و هم بطور رسمی بصورت  درس های مدارس ابتدایی و متوسطه و دانشگاهی به کودکان و جوانان می‌آموزند که چگونه یک شهروند فعال، آگاه و مسئولیت پذیر و وظیفه شناس باشند.

در انگلستان از سال ۲۰۰۲ میلادی، آموزش حقوق شهروندی و آشنایی با آن بطور رسمی در برنامه درسی مدارس نوجوانان از سنین ۱۱ تا ۱۶ سالگی قرار گرفت. اهداف این آموزش‌ها به شرح زیر است:

آشنایی با حقوق و مسئولیت‌های شهروندی

بحث و بررسی دربارهٔ سرفصلها و موضوعات مهم شهروندی

فهم و شناخت جامعه و آشنایی با فعالیتهای اجتماعی

مشارکت فعال در یک برنامه اجتماعی یا گروهی

آنچه تاریخ جوامعی که به طور نسبی به حقوق شهروندی رسیده اند، نشان می دهد:

حقوق شهروندی علی رغم بدیهی و طبیعی بودن آنها، مخالفان سرسخت و جدی سنت گرا، فرهنگی، اقتصادی، مذهبی و سیاسی دارد. تاریخ مبارزه برای حقوق شهروندی چون حق رای همگانی، برابری حقوق زن و مرد، لغو برده داری، مبارزه با نژادپرستی و .... نشان داد، این مبارزه یک مبارزه درازمدت و نفسگیر است که روشنگری، دانش اندوزی، حوصله، پشتکار، رواداری و خشونت پرهیزی پیگیر می طلبد. هیچ راه میانبر وجود ندارد.

بخشی بزرگی از این حقوق فقط با شعار و یا آرزو قابل دستیابی نیست، بلکه رشد فرهنگی، اقتصادی، فناوری و زیرساخت خدماتی لازم و کافی می طلبد.

شکاف طبقاتی ژرف، فقر، بیسوادی، نابرابری اقتصادی و اجتماعی مانع جدی اعمال حقوق شهروندی است. بدون تلاش برای از میان برداشتن فقر، حقوق تضمین شده شهروندی تنها روی کاغذ می ماند.

اعمال حقوق شهروندی کار تمامی جامعه است و هر تلاش برای حذف بخشی از جامعه در حکم در نطفه کردن این حرکت امیدبخش است.

بهترین تضمین اجرا و اعمال حقوق شهروندی حق تشکل، آزادی ادیان و عقاید و آزادی بیان است. در جامعه ای که این آزادی ها وجود نداشته باشد، حق شهروندی قابل حصول نیست.

اعمال حقوق شهروندی دو مولفه اصلی دارد. مسئولیتهای فردی و اجتماعی شهروندان و تشکل های مردمی آنها و مسئولیت‌های دولت و سازمانهایش در قبال شهروندان. کوتاهی از هر سو به ناکامی حرکت می انجامد. تشکل های مردمی شهروندان در تمرین حقوق شهروندی و نهادینه ساختن آنها در جوامع، نقش مؤثری ایفا می کنند. مسئولیت‌های دولت در ارائه خدمات و زیرساخت های لازم برای اجرا و اعمال حقوق تعیین کننده است.

برای مطالعه بیشتر

متن کامل منشور حقوق شهروندی به سه زبان منتشر شد

http://dolat.ir/detail/286714

Heater, Derek (2004). A Brief History of Citizenship. New York: NYU Press.

Citizenship Rights and Responsibilities

https://www.uscis.gov/citizenship/learners/citizenship-rights-and-responsibilities

Rights and Responsibilities of Citizenship

http://www.cic.gc.ca/English/resources/publications/discover/section-04.asp

EU citizenship

http://ec.europa.eu/justice/citizen/

 

۱۶ دی ماه ۱۳۹۵

احد قربانی دهناری

گوتنبرگ، سوئد

ahad.ghorbani@gmail.com

http://ahad-ghorbani.com

http://www.facebook.com/ahad.ghorbani.dehari

http://telegram.me/ahaddehnari

Abstract

Citizenship is the common thread that connects a nation. A nation bound not by language, race or religion, but by the shared values of freedom, liberty, equality, duty and responsibility.

There are several rights and responsibilities that government and all citizens should exercise and respect. Rights or liberty of citizenship are balanced by responsibilities or duty.

Ahad Ghorbani Dehnari

5 January 2017

منبع:پژواک ایران


فهرست مطالب احد قربانی در سایت پژواک ایران 

*شباهت چشمگیر وضعیت رژیم جمهوری اسلامی با ‏سالهای آخر رژیم شاه  [2017 Feb] 
*اجتهادِ مذهب شیعه: چرخ پنجم فقه  [2017 Feb] 
*فاجعه ساختمان پلاسکو، فاجعه واردات ناقص   [2017 Jan] 
*آنیتا دورازیو: چهل سال مبارزه پیگیر، خستگی ناپذر و کارا برای حقوق پناهندگان  [2017 Jan] 
*حقوق، آزادی، وظایف و مسئولیت شهروندی  [2017 Jan] 
*آرزوها و پیمان‌های سال نو میلادی  [2016 Dec] 
* دانشکده های محل کار: تجربه کاری در اریکسون و ولوو  [2016 Dec] 
*جشن شب یلدا، آبیاری نهال امید و شادی در درازترین شب سال  [2016 Dec] 
*یک اثر ارزشمند، ژرف و همه جانبه در ‏معرفی سوادکوه، قائم شهر، کیاکلا و ‏جویبار  [2016 Dec] 
*مرگ فیدل کاسترو و پختگی سیاسی ما ایرانیان  [2016 Nov] 
*دکتر امیر منصور میری: اندیشمندی خدمتگذار  [2016 Nov] 
*درس های مشترک پیروزی ترامپ و احمدی نژاد  [2016 Nov] 
*سکولاریسم، حقوق بشر و رواداری   [2016 Oct] 
*موسیقی: بخش جدایی ناپذیر انسانیت و ایرانیت (بخش دوم)  [2016 Oct] 
*بز، کل، میش و نرهای بلندی های قره داغ، دوبرار و انگمار  [2016 Sep] 
*موسیقی: بخش جدایی ناپذیر انسانیت و ایرانیت (بخش نخست)  [2016 Sep] 
*آیا قدرت های بزرگ در صلح طلبی خود صادقند؟  [2016 Aug] 
*چرا ما که باران می خواستیم سیل آمد؟  [2016 Jun] 
*فرمانده کیجا  [2016 Jun] 
*اوسا قدرت  [2016 May] 
*ویلیام شکسپیر: کاوشگر چیره‌دست سرشت انسان  [2016 Apr] 
*خیام قربانپور تبریزی  [2016 Apr] 
*آرزوها و پیمان‌های سال نو خورشیدی  [2016 Mar] 
*ترانه های بهاری و نوروزی  [2016 Mar] 
*استاد ارجمند، دکترآرامش دوستدار، مبارزه خونین بین تعقل و تعبد در سراسر تاریخ ایران جریان داشت ودارد  [2016 Jan] 
*آرزوها و پیمان‌های سال نو  [2016 Jan] 
*ننه و آقاجان  [2015 Dec] 
*تواب ها همرزمان شکنجه شده ما  [2015 Dec] 
*فلسفه چیست که دیکتاتورها اینگونه از آن در هراسند؟  [2015 Sep] 
*پیام های توافق هسته ای با ایران  [2015 Jul] 
*نقش اپوزیسیون در بقای جمهوری اسلامی ایران  [2015 Jun] 
*چرا روحانیت شیعه و پادوهای آنها قابل اعتماد نیستد؟  [2015 May] 
*آیین‌ها و جشن‌های ملی را پاس بداریم: نوروز  [2015 Mar] 
*احمد مطیعی نقاش پر کار ایرانی ساکن آلمان  [2015 Jan] 
*من چارلی هستم  [2015 Jan] 
*بانوی تنها  [2014 Oct] 
*آیا دولت باید همه‌ی کارها را انجام دهد؟  [2014 Sep] 
*پاکسازی و اخراج دگراندیشان: جنایت کلان جمهوری اسلامی که باسکوتی باورنکردنی برگزار شد  [2014 Sep] 
*چرا خنده‌های خاتمی و شیرین زبانی‌های روحانی راه به جائی نمی‌برد؟  [2014 Aug] 
*داعش فراورده‌ی مشترک و پیامد ناگزیر سیاست‌های امریکا و جمهوری اسلامی ایران در منطقه  [2014 Aug] 
*معرفی کتاب رواداری   [2014 Aug] 
*احمد شاملو: عشق را در پستوی خانه نهان باید کرد  [2014 Jul] 
*۴ تیر ماه صدمین سالروز تولد شاپور بختیار است. یاد این سیاستمدار آزاده را گرامی بداریم!  [2014 Jun] 
*معرفی کتاب: رواداری  [2014 Jun] 
*می‌خواهم سیر گریه کنم  [2014 Jun] 
*نگاهی به روند کاهش ساعات کار در سوئد  [2014 May] 
*شش ساعت کار روزانه در کمون گوتنبرگ  [2014 Apr] 
*۸ مارس روز جهانی زن فرخنده باد!  [2014 Mar] 
*جنبش فدائیان و مجاهدین خلق الهام‌بخش نسل‌ها  [2014 Feb] 
*چرا روحانیت شیعه قابل اعتماد نیست؟  [2014 Jan] 
*برگردان برخی اسناد تاریخی روابط ایران و امریکا  [2014 Jan] 
*تناقضات چاره‌ناپذیر جمهوری اسلامی  [2014 Jan]