موشک ذوالفقار پرتاب شده از پادگان منطقه پنج پله کرمانشاه

در آخرین دقایق روز ۲۸ خرداد ۱۳۹۶ نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شش موشک بالستیک میان برد (به گفته منابع اسرائیلی از جمله روزنامه هاآرتص هفت موشک) از استان‌های کردستان و کرمانشاه به منطقه دیرالزور سوریه در فاصله ۶۵۰ کیلومتری شلیک کرد و مقر فرماندهی و مراکز تجمع و پشتیبانی "تروریست‌های تکفیری" را هدف قرار داد.

این حمله موشکی، در قالب عملیاتی به نام "لیلةالقدر"، در پاسخ به حمله نیروهای داعش به یکی از ساختمان‌های مجلس شورای اسلامی و مقبره آیت‌الله خمینی صورت گرفت. سپاه مدعی است این حمله کاملا موفق بوده و ۵۰ نفر از نیروهای گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) کشته شده‌اند.

موشک ذوالفقار پیشرفته‌ترین مدل موشک نقطه‌زن سوخت جامد فاتح ۱۱۰ است. خط تولید انبوه آن چهارم مهر ۱۳۹۵ در تاسیسات صنایع موشکی باقری در پارچین افتتاح شد. ذوالفقار بیشترین برد را در میان موشکهای خانواده فاتح ۱۱۰ دارد( ۷۰۰ کیلومتر). گفته می‌شود استفاده از مواد ترکیبی (کامپوزیت)، کاهش وزن سر جنگی و افزایش سوخت جامد، برد ذوالفقار را از تمام مدل‌های مشتق از فاتح ۱۱۰ (موشک خلیج فارس و فاتح ۳۱۳) بیشتر کرده است

تنها ویدئو از صحنه برخورد دو موشک ذوالفقار به شهر میادین که یک فروند پهپاد شناسایی رزمی شاهد ۱۲۹ ضبط کرده، حاکی از برخورد موشک‌ها به یک زمین غیر مسکونی و همچنین یک تانکر سوخت در مقابل مرکز مخابرات شهر میادین است.

ذوالفقار در لیلةالقدر

روز ۱۷ خرداد پنج مهاجم داعش به مقبره آیت‌الله خمینی در بهشت زهرا و یکی از ساختمان‌های مجلس شورای اسلامی حمله کردند که در جریان آن ۱۷نظامی و غیر نظامی در کنار پنج مهاجم کشته و ۵۲ نفر زخمی شدند. در واکنش به این حمله مقامات لشکری و کشوری ایران تصمیم‌ گرفتند با حمله نظامی به مواضع داعش در سوریه به آن پاسخ دهند. دو گزینه روی میز بود، استفاده از جنگنده بمب افکن‌های اف-۴ ئی فانتوم ۲ نیروی هوایی ارتش ایران یا استفاده از آنچه نیروی هوافضای سپاه "موشک بالستیک نقطه‌زن" می‌خواند.

با توجه حضور جنگنده‌های ائتلاف بین‌المللی بر فراز عراق و سوریه در جریان عملیات "عزم راسخ" (Inherent Resolve)، استفاده از جنگنده بمب‌افکن‌های فانتوم کاری پرخطر محسوب می‌شد بخصوص آنکه روز هفدهم خرداد (روز حمله مهاجمان به تهران) این جنگنده‌ها یک فروند پهپاد شاهد ۱۲۹ نیروی هوافضای سپاه را در سوریه منهدم کرده بودند.

• شاهد ۱۲۹، ستون فقرات نیروی پهپادی ایران
• چگونه توان رزمی نیروی هوایی ایران پس از انقلاب تضعیف شد؟
• تاریخچه هما پس از انقلاب

توسعه موشک فاتح ۱۱۰- نمونه پایه موشک ذوالفقار- در سال ۱۳۷۶ در صنایع شهید باقری آغاز شد. فاتح ۱۱۰ خود نمونه توسعه یافته راکت توپخانه‌ای غیر هدایت شونده سنگین زلزال ۲ با کالیبر ۶۱۰ میلیمتری و کلاهک ۶۰۰ کیلوگرمی با برد حدود ۲۱۰ کیلومتر است. نخستین آزمایش موفقیت موشک زمین به زمین فاتح ۱۱۰ دهم خرداد ۱۳۸۰ در سمنان صورت گرفت. سازمان صنایع هوافضا، نمونه اصلاح شده آن را با نام فاتح ۱۱۰ آ در ۱۵ شهریور ۱۳۸۱ با موفقیت آزمایش کرد. سوخت این موشک "جامد مرکب" معرفی شد.

در نهایت موشک بالستیک -همانطور که فرماندهان سپاه انتظار داشتند- انتخاب شد. موشک‌ بالستیک عمدتا برای اهداف بزرگ و استراتژیک ارتش‌های منظم مثل پادگان‌های نظامی و پایگاه‌های هوایی استفاده می‌شود و موشک‌های بالستیک با سر جنگی بزرگ و دقت کم ممکن است تلفات غیر نظامی زیادی ایجاد کنند، بنابراین نیروی هوافضای سپاه، از جدیدترین نسل موشک نقطه زن فاتح ۱۱۰ با نام ذوالفقار استفاده کرد تا دقت بالای آن، تلفات جانبی و غیر نظامی را کاهش دهد.

پس از این که دستور حمله موشکی به مواضع داعش در استان دیرالزور سوریه صادر شد، روز ۲۷ خرداد ۱۰ الی ۱۲ موشک ذوالفقار از پایگاه موشکی امام علی خرم‌آباد به سایت‌های پرتاب موشک در منطقه مرزی با عراق (حد فاصل مریوان و پنجوین) و همچنین پادگان پنج پله کرمانشاه منتقل شدند. موشک‌ها بعد از ظهر روز ۲۸ خرداد در محل پرتاب مستقر شدند و پرتاب سه فروند از آنها از کردستان و چهار فروند از کرمانشاه در آخرین دقایق روز ۲۸ خرداد صورت گرفت.

لانچر موشک فاتح ۱۱۰ تغییر یافته لانچر موشک زمین به هوای HQ-۲ چین است. احتمال می‌رود فاتح ۱۱۰آ که به عنوان دقیق‌ترین موشک زمین به زمین ساخت ایران معرفی می‌شد، از سامانه هدایت مجهز به یک ژیروسکوپ ساده با دو درجه از آزادی باشد برای حرکت درآوردن بالچه‌های نصب شده در دماغه موشک پس از شلیک- شبیه موشک زمین به هوای HQ-۲ و نمونه‌های مونتاژ یا بازآماد شده ایرانی آن با نام صیاد. با کمک این ژیروسکوپها، حرکت موشک در محور طولی و عرضی با کمک بالچه‌های آیرودینامی متحرک دماغه آن اصلاح می‌شود.

اقتدار موشکی با "دقت کم"

همانطور که پیشتر مطرح شد، موشکهای بالستیک معمولا برای اهداف راهبردی و بزرگ استفاده می‌شود اما در عملیات لیلةالقدر، نیروی هوافضای سپاه تلاش کرد از نقطه‌زن‌ترین موشک خود برای اهدافی کوچک استفاده کند. همواره ادعا می‌شد که دقت موشک ذوالفقار ده متر است، اما بر اساس فیلم‌های موجود از برخورد دو موشک در شهر المیادین، موشک‌ها در فاصله ۵۰ الی ۱۵۰ متری اهداف به زمین اصابت کردند. این دو هدف مرکز مخابرات داعش و مقر فرماندهی منطقه‌ای آن بود، در ساختمانی که پیشتر مدرسه‌ای بود به نام الرشاد.

ارتقا و اصلاح سامانه هدایتی موشک فاتح ۱۱۰ برای افزایش دقت آن به گفته احمد وحیدی وزیر دفاع منجر به تولد نسل سوم این موشک در سال ۱۳۸۹ شد. فاتح ۱۱۰ اساس توسعه و ساخت موشک بالستیک ضد کشتی خلیج فارس با برد ۳۰۰ کیلومتر است. سازمان صنایع هوافضا مشخصات موشک خلیج فارس را که در سال ۱۳۹۰ از آن رونمایی شد، این گونه گزارش کرده است: طول ۸.۸۶، قطر ۶۱۰ میلیمتر، سرعت سه ماخ، وزن سرجنگی ۶۵۰ کیلوگرم، دقت ۸.۵۰ متر. پیش نمونه این موشک در رزمایش پیامبر اعظم سه سپاه در سال ۱۳۸۷ آزمایش شد. ادعا شده این موشک قابلیت انهدام ناوهای هواپیمابر آمریکا را دارد.

بر اساس اطلاعات کسب شده از رادارهای جست و جو مراقبت نیروی هوایی اسرائیل، آنطور که روزنامه اسرائیلی هاآرتص گزارش کرد، از هفت موشک ذوالفقار، سه فروند به دلایل احتمالا فنی در عراق سقوط کردند، دو فروند هم در فاصله چند ده کیلومتری اهدافشان در سوریه به زمین خوردند و گم شدند.

موشک نقطه زن فاتح ۳۱۳ با بدنه کاملا کامپوزیت که برخی از ویژگی های آن در توسعه موشک ذوالفقار به کار گرفته شده است

پیشتر مسئولان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و نیروی هوافضای سپاه مدعی بودند که موشک ذوالفقار علاوه بر هدایت اینرسیایی، قابلیت هدایتی ماهواره‌ای هم دارد اما این حمله موشکی نشان داد این موشک‌ها فقط به هدایت اینرسیایی مجهز بودند و به همین دلیل دقت کمی داشتند.

پس از عملیات، سرتیپ امیر علی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه گفت موشک‌هایی که منابع اسرائیلی مدعی شدند در عراق سقوط کرده، ذوالفقار نبودند بلکه بخش انتهایی موشک‌های بالستیک بودند. این موشک بالستیک، موشک قیام، همان موشک‌هایی است که به احتمال زیاد در سوریه گم شدند و در چند ده کیلومتری اهدافشان فرود آمدند.

۱ مرداد ۱۳۹۴ به مناسبت روز صنایع دفاعی، نمایشگاهی از دستاوردهای جدید وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در محل سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح در شمال فرودگاه مهرآباد برگذار شد. در این نمایشگاه، در حضور حسن روحانی رییس جمهور از یکی از جدیدترین اعضای خانواده موشک فاتح ۱۱۰ با بدنه کامپوزیت، فاتح ۳۱۳، رونمایی شد. برد فاتح ۳۱۳، پانصد کیلومتر اعلام شده است. سامانه ناوبری اینرسیایی این موشک بعدا اساس سامانه هدایتی و ناوبری آخرین نسل از خانواده موشکهای فاتح ۱۱۰، یعنی ذوالفقار قرار گرفت. حداکثر برد ذوالفقار ۷۵۰ کیلومتر اعلام شده. ادعا شده این موشک قابلیت حمل کلاهک خوشه‌ای دارد که دلیلی در تایید آن در دست نیست.

دستاوردهای حمله موشکی برای سپاه پاسداران

نمونه موشک میان‌برد قیام یک در سیلوی زیرزمینی پایگاه موشکی نیروی هوافضای سپاه احتمالا در کوههای البرز. قیام با برد ۸۰۰ کیلومتر دقتی بمراتب کمتر از ذوالفقار دارد

سپاه پاسداران با پرسنل و تجهیزات به مراتب کمتر از نیروهای سه گانه ارتش، با بودجه‌ای چند برابر ارتش یکی از قدرت‌های اقتصادی ایران است. بخش بزرگی از بودجه سپاه به نیروی هوافضای آن اختصاص پیدا می‌کند، نیرویی که تنها دارای ۷۰ فروند هواپیما شامل پنج فروند هواپیمای ترابری سنگین ایلیوشین ۷۶ و ده فروند هواپیمای ترابری سبک آنتونف ۷۴ است، پنج فروند از این ده فروند برای حمل بار و مسافر در شرکت هواپیمایی پویا استفاده می‌شود.

نمونه مخازن سوخت مایع موشک بالستیک میان‌برد قیام ۱ در جریان تحویل ۶۸ تیر از این موشک به نیروی هوافضای سپاه پاسداران، چهارشنبه, ۱۴ اسفند ۱۳۹۲.

با وجود بودجه‌ای عظیمی که صرف توسعه و ساخت دقیق‌ترین موشک بالستیک ایران شده است، عملیات لیلةالقدر مشخص کرد که دقت موشک ذوالفقار ۵۰ الی ۱۵۰ متر است. دقتی که هنوز آن را سلاحی موثر بر علیه اهداف بزرگ می‌کند اما برای اهداف کوچک، چنین دقتی کم است.

اما نتیجه‌ای که مقامات ایران از این عملیات گرفتند این بود که بودجه بیشتری باید برای برنامه موشکی در نظر گرفته شود. روز هفتم تیر، رئیس مرکز پژوهشهای مجلس، کاظم جلالی اعلام کرد مجلس مبلغ ۱۰۰۰ میلیارد تومان برای "گسترش فعالیت‌های موشکی" و ۱۰۰۰ میلیارد تومان برای "مبارزه با تروریسم" به صورت یک طرح ۱۷ ماده‌ای پیش‌بینی کرده است.

موشک شماره ZAF592002 یکی از سه تا شش فروند موشک ذوالفقار که به دیرالزور پرتاب شد ساعاتی پیش از پرتاب حین آماده‌سازی در نزدیکی کرمانشاه

در مجموع، نیروی هوافضای سپاه با عملیات لیلةالقدر، به چهار هدف مهم رسید: آزمایش موشک‌های بالستیک قیام و ذوالفقار در شرایط نبرد واقعی، قدرت‌نمایی موشکی به عربستان سعودی و آمریکا، معرفی خود به عنوان نیرویی که "علیه تروریسم است نه حامی آن" و در نهایت دریافت بودجه‌ای کلان برای توسعه توان موشکی.