پر آب بود، بی آب شد، بی آب ماند!
چه شد که همدان دچار بحران آب شد؟ نسخه ناجور وزارت نیرو چیست؟
نزدیک به یک ماه است که مردم همدان آب ندارند و در سرزمین کوه‌ها، آب شرب جیره‌بندی شده است. وزارت نیرو وعده اجرای ابرپروژه انتقال آب از سد تالوار در ۱۴۰ کیلومتری همدان را می‌دهد در حالی که به گفته کارشناسان این سد نه تنها آب ندارد و در سال‌های اخیر فقط ۲۰ درصد مخزن آن پر از آب شده است بلکه آب آن آرسنیک هم دارد.
پایگاه خبری «انتخاب» / لیلا مرگن: نزدیک به یک ماه است که مردم همدان آب ندارند و در سرزمین کوه‌ها، آب شرب جیره‌بندی شده است. وزارت نیرو وعده اجرای ابرپروژه انتقال آب از سد تالوار در ۱۴۰ کیلومتری همدان را می‌دهد در حالی که به گفته کارشناسان این سد نه تنها آب ندارد و در سال‌های اخیر فقط ۲۰ درصد مخزن آن پر از آب شده است بلکه آب آن آرسنیک هم دارد! آرسنیک ترکیبی سمی و مضر برای سلامت انسان است که تصفیه آن با صرف هزینه‌های بالا همراه است. وزارت نیرو در حالی قصد دارد از طریق پمپاژ در مدت زمان دو هفته‌ای آب را به همدان منتقل کند که این پروژه انتقال هفده سالی است که در دست اجراست و هشت سال هم اجرای آن متوقف بوده است. این روز‌ها مردم همدان به قطعی طولانی مدت آب معترض بوده و در شعار‌های خود خواستار استعفای مسئولان بی‌کفایت هستند.
سریال قطعی آب شرب همدان همچنان ادامه دارد. نزدیک به یک ماهی است که مردم این شهر تاریخی درگیر جیره‌بندی آب شرب هستند. تصاویر منتشر شده در فضای مجازی نشان می‌دهد که به دلیل کمبود آب حتی تامین بهداشت در اتاق عمل هم در استان همدان با مخاطره جدی روبرو شده است. مردمی که آب شرب در اختیار ندارند برای تامین نیاز‌های خود به اندک چشمه‌های باقیمانده در اطراف شهر پناه برده‌اند. مردم به روند قطعی طولانی آب معترض بوده و به خیابان آمده‌اند. آن‌ها با سردادن شعارهایی، خواستار استعفای مسئولان بی‌کفایت هستند. این در حالی است که از فروردین ماه درباره مشکل آب استان همدان هشدار‌های لازم داده شده بود، اما معلوم نیست چرا مسئولان غافلگیر شده و برنامه‌ای برای مدیریت این بحران نداشتند.
ابوالقاسم سوزنچی رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان در گفتگو با «انتخاب» موضوع کم آبی در همدان را بی‌سابقه توصیف می‌کند.
او می‌گوید: این اولین باری است که چنین اتفاقی می‌افتد. داستان بی‌آبی همدان دقیقا ناشی از تنبلی و کم کاری مسئولین است. همدان شهری کوهستانی است و در طول تاریخ، شهر همیشه چشمه سار‌های فراوانی داشته است. به همین خاطر باید کمتر گرفتار مسئله کم‌آبی می‌شد.
سوزنچی اضافه می‌کند: چشمه سار‌های شهر تحقیقاً همه از بین رفته است. در گذشته بالغ بر ۱۲۰ چشمه در خود شهر داشتیم که آب شهر توسط این چشمه سار‌ها تامین می‌شد. در حال حاضر این چشمه‌ها به دلیل ندانم کاری متروکه شده‌اند.
او به خاطر می‌آورد که حدود ۶۰ تا ۷۰ سال قبل در داخل شهر ۷۹ رشته قنات وجود داشته است. این قنات‌ها در مسیر خود مردم را سیراب می‌کردند. ولی اکنون این قنات‌ها نیستند.
به اعتقاد رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان مسئولین آب را نمی‌فهمند به همین خاطر در همدان آب وجود دارد، اما تدبیر آب وجود ندارد.
پر شدن سد اکباتان از رسوب
سوزنچی درباره دلایل خشک شدن سد اکباتان بیان می‌کند: برای سد‌ها در زمان احداث عمری تعریف می‌شود و برای پایداری بیشتر، مانع ورود رسوبات به سد می‌شوند. سد اکباتان سدی مخزنی است که با تاجی که بعدا برای آن احداث شد، ۳۶ میلیون متر مکعب آب را می‌تواند در خود ذخیره کند، اما به علت اینکه روی آن کنترل رسوب انجام نگرفته است، اکنون تا یک متر پایین‌تر از تاج قبلی سد را رسوبات گرفته است.
او اضافه می‌کند: اگر بخواهند سدی را خوب رسوب‌زدایی کنند، باید منتظر سیلاب باشند که توسط سیلاب سد را رسوب‌زدایی کنند، اما در منطقه به آن شکل سیلابی در بالا دست نداریم. حدود سال ۷۶ یا ۷۸ سد را یک رسوب‌زدایی کردند و با کامیون ماسه را خالی کردند، مقداری را پشت تاج سد آوردند تا بارانی بیاید و آن را خالی کنند. اگر از کنار سد عبور کنید، می‌بینید قسمت انتهایی که به دهنه‌های رودخانه متصل می‌شود، چندین متر رسوبات آمده و کف سد را گرفته است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان می‌گوید: امسال بارندگی نداشتیم و کلا مدیریت نه تنها در موضوع سد و آب بلکه در همه کار‌ها وجود نداشت، مشکل مدیریت داریم و کسی به این مسئله رسیدگی نمی‌کند.
انتقال آب از ۱۴۰ کیلومتر دورتر
سوزنچی درباره اجرای طرح انتقال آب از سد تالوار می‌گوید: اگر هر آبی بیاورند، مفید خواهد بود، ولی بحث اصلی این است که بر اساس قراردا‌هایی که با فائو داریم، جابه‌جایی آب از حوضه‌ای به حوضه دیگر ممنوع است. می‌خواهند از ۱۴۰ کیلومتر دورتر آب را بیاورند، اما ۱۷ سال است که این پروژه در دست اقدام است و حداقل هشت سال پروژه خوابیده بوده است.
به گفته او، اصفهان از گذشته مشکل آب کشاورزی داشته است و اکنون بحث مشکل آب شرب هم به مشکلات استان اضافه شده است. این منطقه هفت دشت دارد که چهار دشت آن ممنوعه بحرانی است و سه دشت آن هم ممنوعه است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان می‌گوید: در بیشتر کشور‌ها از آب سطحی استفاده می‌کنند و مجاز به استفاده از آب‌های ذخیره‌ای نیستند. گاهی مصرف تا ۱۰ درصد آب زیرزمینی را مجاز دانسته‌اند. همدان کشاورزی سنتی با آب‌های جاری داشته، ولی با زدن چاه، بیشتر فشار را روی آب زیرزمینی آورده‌اند.
او یادآور می‌شود: این آمار‌هایی که جهاد بیان می‌کند که همدان پنج درصد تولیدات گیاهی کشور را تامین می‌کند، درست است، اما چه مقدار آب مصرف می‌کنیم؟ حوضه آبی شهر همدان شامل بهار، همدان و قهاوند تعریف شده است. اینجا جمعا هشت هزار چاه مجاز داریم. خیلی از چاه‌های غیر مجاز که خوشبختانه از بین رفته است. مقرر بود سال ۸۵ بدون استثناء تمام چاه‌ها کنتوردار شوند. برای اولین بار دولت در سال ۸۵، ۸۰۰ کنتور مجانی نصب کرد، اما اکنون سه هزار چاه مجاز بدون کنتور در منطقه داریم.
سوزنچی عنوان می‌کند: هر چاه مجاز حداقل ۱۰۰ هزار متر مکعب در سال اضافه برداشت دارد. خیلی از زمین‌های منطقه کشت دوباره انجام داده‌اند که آن هم ممنوع است. طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی در خود همدان ۹۵ چاه کشت دوم انجام داده‌اند. اگر این تعداد چاه حداقل ۱۰۰ هزار متر مکعب برداشت کرده باشند -که امکان دارد ۵۰۰ هزار متر مکعب برداشت کرده باشند-، در مجموع این چاه‌ها حدود ۲۲ میلیون متر مکعب آب اضافه برداشت کرده‌اند.
او می‌گوید: من در گذشته در شورا‌ها شرکت می‌کردم، ولی خوشبختانه بار اخلاقی مسئولیت من کمتر شده است و بعد از شیوع کرونا به کمیته حفاظت آب دعوت نشدم و خودبخود پاسخگو نیستم.
محسن موسوی خوانساری فعال آب و محیط زیست نیز در گفتگو با «انتخاب» ابرپروژه وزارت نیرو برای نجات همدان از مشکل کم آبی را دچار مشکلات اساسی می‌داند.
او می‌گوید: یکی از مشکلات انتقال آب سد تالوار این است که این سد با حجم ۵۰۰ میلیون متر مکعبی، در ۲۰ سالی که بهره‌برداری شده است، فقط ۲۰ درصد حجمش پر شده است.
موسوی خوانساری درباره دلیل پر نشدن سد تالوار عنوان می‌کند: در بالادست سد تالوار مصارف زیادی در دشت قروه و دهگلان انجام می‌شود و منابع آب زیرزمینی و سطحی در این دشت به شدت مصرف می‌شود به همین خاطر آبی وارد سد نمی‌شود و شاید در آینده آب کمتری وارد سد تالوار شود.
او اضافه می‌کند: در پایین دست سد تالوار که مربوط به استان زنجان است، یک شبکه آبیاری و زهکشی گسترده تعریف شده است. این شبکه آبیاری با هزینه زیاد توسط آب منطقه‌ای زنجان ساخته شده و در انتظار تحویل آب است؛ بنابراین اگر آبی باشد باید در دشت پایین دست زنجان مصرف شود.
این فعال آب و محیط زیست بیان می‌کند: مخزن و بدنه سد تالوار بین سه استان همدان کردستان و زنجان تقسیم شده است. مخزن سد عمدتا در استان کردستان و در شهر بیجار است. روستا‌های بسیار محرومی در بالادست مخزن قرار دارند. اگر آبی باشد، باید سیستم آبرسانی برای آن روستا‌ها ایجاد کرد. اگر این پروژه انتقال اجرایی شود، بعد‌ها روستاییان طلب آب می‌کنند.
به گفته موسوی ظاهرا قرار است با پمپاژ آب را از سد تالوار به سمت همدان ببرند. او ادامه می‌دهد: سد تالوار در منطقه‌ای واقع شده است که آرسینک دارد. از قدیم در مطالعات هم بوده است که این سد مقداری آرسنیک دارد. زیرا عمدتا معادن طلای کردستان در بالادست این منطقه است. آرسنیک در معادن طلا وجود دارد، اما احتمالا تمهیداتی برای تصفیه آن در نظر گرفته اند.
این فعال آب و محیط زیست اضافه می‌کند: تصفیه آرسنیک از آب بسیار پرهزینه است. ولی احتمالا یک امکاناتی را درست کرده‌اند، اما از قدیم به مردم می‌گفتند که این آب قابل شرب نیست و آرسنیک دارد. حالا باعث تعجب مردم شده است که چطور در این فی نفسا که به مردم منطقه می‌گفتند این آب آرسنیک دار را می‌خواهند برای همدان ببرند.
او عنوان می‌کند: نکته دیگر اینکه مخازن سد‌ها کلا رو به کاهش رواناب می‌رود ما با تکیه بر این سد‌ها و خطوط انتقال نمی‌توانیم منبع آب پایداری برای شهر‌ها جور کنیم. خصوصا سد تالوار که در بالادست آن مناطق پرجمعیتی قرار گرفته است. چندین سد در بالادست تالوار قرار دارند و این منطقه از مراکز پر جمعیت کشاورزی است که هر چه آب سطحی وجود داشته باشد، در قروه و دهگلان بر می‌دارند و آبی نمی‌ماند که به تالوار برسد.
موسوی تاکید می‌کند: محاسبات و تخصیص‌های وزارت نیرو مربوط به قدیم بوده است. این روز‌ها باید با توجه به تغییر اقلیم و شرایط جمعیتی به‌وجود آمده، تخصیص‌ها تعدیل شود. نمی‌توان طرح‌های قدیمی را با شرایط جدید ادامه داد.
او اضافه می‌کند: وزارت نیرو باید طرح‌های مطالعاتی و در حال اجرا را با شرایط جدید تدقیق کند. اصلا شرایط جدید با ۱۰ سال قبل مطابقت نمی‌کند، زیرا طرح‌هایی که وزارت نیرو در دست اجرا دارد، عمدتا به خاطر کاهش منابع مالی طول کشیده است و عمر اجرا طولانی شده است. این باعث شده است که تغییراتی در مصرف، جمعیت و مراکز جمعیتی ایجاد شود.
به گفته این فعال آب و محیط زیست، بسیاری از شهر‌های ایران دچار بحران آب خواهند شد. مصرف بالاست. فلات مرکزی که همدان هم جزء آن است، مصارف زیادی دارند و باید این منطقه از جمعیت تخلیه شود.
او تاکید می‌کند: فلات مرکز گنجایش این جمعیت، بارگذاری کشاورزی و صنعت را ندارند، ولی متاسفانه به این مسئله توجه نمی‌کنند و در برنامه هفتم هم این مهم دیده نشده است. نصف جمعیت ایران باید به سمت سواحل دریای عمان برود. مشکل اصلی ما در بخش فلات مرکزی است. در سه استان شمالی مشکلی نداریم. در غرب زاگرس هم مشکل آب نداریم. در مناطق ساحلی با آب شیرین‌کن مشکل را حل می‌کنیم، اما در فلات مرکزی به شدت مشکل داریم.
منبع:انتخاب