این ادعا که واژه ملی به معنی "متعلق یا منسوب به ملت" است در مثال "مدارس ملی" در مقایسه با "بانک ملی" سخنی بیهوده است، چرا که "مدرسه ملی" موسسه ای است خصوصی اما "بانک ملی" موسسه ای است دولتی. در عین حال "پرچم ملی" به معنی "پرچم رسمی کشور" است نه پرچم دولتی یا خصوصی. اما "ثروت یا سرمایه ملی" عبارت هائی هستند که بخودی خود معنائی نداشته و بیشتر برای پر اهمیت نشان دادن شخص، استعداد، نهاد و یا ذخایر طبیعی به کار برده می شوند. به این خاطر عجیب نیست که در این آشفته بازار هر نویسنده ای برداشت خودش را از واژه "ملی" و همچنین عبارت "منافع ملی" ارائه نماید.

 

            جملات زیر که گوشه ای از ابرازات برخی نویسندگان پیرامون اصطلاح "منافع ملی" هستند نشان از آشفتگی در بکارگیری آن دارد:

 - استفاده از پرچم بشکل سنجاق سینه نشان وفاداری به پیشبرد "منافع ملی" است کشور

 - واگذاری "منافع ملی" در شمال و در جنوب کشور، به رقبا و دشمنان منطقه ای

 - قرارداد استراتژیک ۲۵ ساله (با چین) در تعارض با "منافع ملی" ایران است

 

            از مثال "سنجاق سینه" که بگذریم، دو جمله دیگر به معاهدات جمهوری اسلامی با کشورهای دیگر اشاره دارند. یعنی اگر می نوشتند که "این معاهدات به ضرر مردم و کشور ایران است" و مضرات آن را هم توضیح می دادند، که به باور نگارنده منظور نویسندگان نیز همین بوده است، موضوع روشنتر می بود. اما با آوردن عبارت "منافع ملی" که در زبان های دیگر و حقوق بین المللی معنی ویژه خود را دارد مسئله را پیچیده کرده اند.

 

            بیشتر این ابرازات، بدون بیان چیستی "منافع ملی" به ردیف کردن موضوعاتی مانند "کوشش برای دستیابی به انرژی اتمی، دخالت در کار کشورهای منطقه، تخريب ميراث های فرهنگی و به مخاطره انداختن محيط زيست" که به نظر آنها "ضد منافع ملی" هستند می پردازند.

 

            نگارنده، برای درک این موضوع که، خودِ این مقولهِ "منافع ملی ایران" از چه جنس است و در کدام بخش سیاسی یا  اجتماعی قرار می گیرد با موفقیت زیادی روبرو نشد. آیا منافع ملی نام یک سند، یک قانون یا مصوبه ای از سوی نهادها یا مقامات تصمیم گیرنده کشور است؟ بعنوان مثال وقتی از "قانون اساسی" یا "اعلامیه جهانی حقوق بشر" سخن می گوییم اشاره ما به اسناد مکتوبی است که می توان به آنها دسترسی داشت. یعنی اسنادی که بیرون از ذهن ما موجودند و می توان آنها را مطالعه و بررسی کرد. اما گویا "منافع ملی" به زبان فارسی به سند و متن خاصی اشاره ندارد و بیشتر بیان آرزوهائی است که نویسندگان به نفع ملت و کشور ایران ارزیابی می کنند.

 

 

            اصطلاح "منافع ملی" احتمالا ترجمه عبارت "نشنال اینترست" در زبان انگلیسی است که بخش "نَشنال" (national)  آن، در این ترکیب،  نه مستقیما به ملت یا مردم بلکه به کشور اشاره دارد و اصطلاحی است در ردیف واژه های"لوکال" (محلی) "رژیونال" (منطقه ای) و "اینترنشنال (بین المللی). در حالی که نویسندگان ساده ساز ایرانی این "نَشنال" را به "ملت" نسبت می دهند.

 

            از سوی دیگر بخش "اینترست" آن عبارت "منافع" ترجمه شده است که باید در درستی و دقیق بودن آن شک کرد. چرا که کاربرد واژه اینترست در زبان انگلیسی، بسته به موضوع، می تواند معانی مختلفی داشته باشد. مانند معنی "سود، بهره یا منفعت" که اغلب در امور مالی بکار برده می شود و یا "قابل توجه"، "پراهمیت"، "گرانمایه"  و از این دست که همگی می توانند در زمینه خودشان ترجمه "اینترست" باشند.

           

            اگر از پرداختن به واژه ها بگذریم و با همان مصطلح "منافع ملی" بسنده کنیم می توان با آوردن نمونه هائی از کشور آمریکا و هلند محتوای عبارت "نشنال اینترست"  را بهتر درک کرد.

            وزارت کشور ایالات متحده در یک سند رسمی اهداف خطیر و بسیار پر اهمیت برای تصمیمات کلان سیاسی در کشور آمریکا را در ٧ عنوان تعیین کرده است *: ١- امنیت ملی، ٢- رونق اقتصادی، ٣- شهروندان آمریکایی و مرزهای ایالات متحده، ٤- اجرای قانون، ٥- دموکراسی، ٦- کمک های انسان دوستانه، ٧- معضلات جهانی.

 

            حال اگر منافع حیاتی ملی آمریکا،عنوان شده در بالا را با آنچه نویسندگان ایرانی از "منافع ملی" در سر دارند مقایسه کنیم احتمالا به نتایج زیر دست خواهیم یافت: دولت آمریکا در سند رسمی خود لیستی از حیاتی ترین و مهمترین موضوعاتی که باید پایه تصمیمات کلان کشوری باشند را تهیه کرده و به تصویب رسانده است. باید دقت کرد که موضوع کلیدی در این سند امر تصمیم گیری کلان برای کشور است.

 

            در همین رابطه سالها پیش "کمیسیون منافع ملی آمریکا" در سندی ** مفصل ٥  مورد "منافع ملی حیاتی ایالات متحده" را ردیف کرده است: ١- جلوگیری و کاهش خطر حمله سلاح های هسته ای، بیولوژیکی و شیمیایی به ایالات متحده یا نیروهای نظامی آن در خارج از کشور. ٢- اطمینان دادن به بقای متحدان ایالات متحده و همکاری فعال آنها با ایالات متحده در شکل گیری یک سیستم بین المللی که بتوان در آن شکوفا شد. ٣- جلوگیری از مستقر شدن قدرت های بزرگ دشمنانه و یا کشورهای شکست خورده در مرزهای ایالات متحده. ٤- اطمینان از دوام و ثبات سیستم های بزرگ جهانی (تجارت ، بازارهای مالی ، تأمین انرژی و محیط زیست) ٥- تنظیم روابط بر پایه تولید، و منطبق با منافع ملی آمریکا، با کشورهایی مانند چین و روسیه که می توانند به دشمنان استراتژیک تبدیل شوند.

 

            در سوی دیگر جهان، هلندی ها بجای واژه "اینترست" از واژه "مهم و پراهمیت" (Nationale belangen) استفاده می کنند. جستجوی نگارنده برای دسترسی به سندی رسمی در هلند، معادل آنچه در آمریکا "نشنال اینترست" نامیده می شود دستاورد زیادی نداشت. شاید به این خاطر باشد که "منافع ملی" کشور در اجزای مختلف قوانین کشوری در نظر گرفته شده باشند. به عنوان نمونه، هم اکنون قانونی در دست تهیه است که به مقررات مربوط به "چشم انداز ملی محیط زندگی" که به موضوعاتی مانند ساختمان سازی و استفاده از محیط زیست می پردازد و در توضیح این قانون سندی وجود دارد بنام "چشم انداز ملی محیط زندگی پایدار" *** که در آن به لیستی ٢٢ موردی از منافع حیاتی ملی اشاره کرده است. برای نمونه نگارنده  ٣ تا از این موارد را در زیر ترجمه کرده است: - گسترش برنامه های پایدار برای همه اجزای فیزیکی محیط زندگی، - پی ریزی یک محیط زندگی با کیفیت ، - تضمین و تقویت بیرون مرز و ارتباطات بین المللی.

 

            در این میان اما یک موسسه آکادمیک معتبر هلندی بنام کلینگنلدَل (Clingendael) که بررسی روابط بین المللی هلند را در دستور کار خود دارد در یک سند **** تحقیقی نظرات خودش را به دولت هلند توصیه  کرده و خواسته است که موارد مزبور پایه خط و مشی و تصمیمات دولت قرار گیرند. آکادمی کلینگنلدَل در توضیح نظرات خود نوشته است:

            اما در ایران نکبتِ رژیمِ اسلامی زده، از یک سو حکومتی که نماینده ملت باشد وجود ندارد و از سوی دیگر دستگاه "ولایت فقیه" تصمیم گیر مطلق است و مفاهیمی مانند "ملت، ملی و ایران" "طاغوتی" دانسته تلقی شده و بجای آنها مفاهیمی جعلی از قبیل "امت، اسلامی و جهان اسلام" را جایگزین کرده است. از این رو، جمهوری اسلامی ایران نه می خواهد و نه می تواند حافظ چیزی بنام "منافع ملی ایران" باشد، و در عمل  پایه تصمیم گیری در جمهوری اسلامی نه آینده نگری برای کشور و ملت،  بلکه "منافع روز" رژیم است. به این خاطر این حکومت به لیستی از پیش تعیین شده برای منافع ملت و کشور نیاز ندارد. بعنوان مثال زمانی که نیازمند دسترسی به پول کلان برای امور روزمره اش است، و ملتی نیست که از او پشتیبانی کند دست به دامن بیگانگان زده و منابع معدنی و ثروت های ایران را بی گدار به آنها می فروشد و یا برای مدتی طولانی اجاره می دهد.

 

            اینکه پاره ای از نویسندگانِ طیف ها و گروه های سیاسی گاهی از "منافع ملی ایران" سخن می گویند احتمالا منظورشان این است که تصمیمات جمهوری اسلامی در زمینه معاهدات با بیگانگان و اجرائی کردن آنها مخالف "منافع ملت ایران" است. در این گونه سخنان این شائبه ایجاد میگردد که گویا حکومت اسلامی تصمیماتی نیز منطبق با منافع ملت ایران می گیرد که "چندتایی" از آنها مثلا در معاهدات با بیگانگان به ضرر ملت باشد.

 

            در عین حال ار آنجا که کنشگران و نویسندگان ایرانیِ مخالفِ کلیتِ جمهوری اسلامی فاقد قدرت حکومتی و از این رو فاقد تاثیرگذاری در تصمیم گیری و سیاست کشور ایران می باشند سخن آنان از "منافع ملی" چیزی جز بیهوده گوئی نیست.

 

  منوچهر یزدیان، ١٢ اردیبهشت ١٤٠٠ – ٢ ماه مه ٢٠٢١ 

 

 

* https://1997-2001.state.gov/global/general_foreign_policy/00_perf_1.pdf

** https://www.belfercenter.org/publication/americas-national-interests-report-commission-americas-national-interests-2000

*** https://www.denationaleomgevingsvisie.nl/default.aspx

**** https://www.clingendael.org/sites/default/files/2018-08/PB_Vitale_belangen.pdf