اتیمولوژی الیگودرز و گودرز
جواد مفرد کهلان
نظر به اینکه نام الیگودرز مربوط به بعد از عهد اسلام است و نام محلۀ اصلی و بزرگ ورزندان آنجا را می توان علی-گو وَرز گرفت؛ چون این احتمال هست که نام الیگودرز مربوط به خانقاه معروف علویان آنجا بوده باشد، در این صورت اصل آن علی-گو دار جا یا تصحیف علی-گو ورز بوده است یعنی جای دارای خانقاه یا علی گویان:
بر اساس مدارک به دست آمده از حفاری های قلعه مندیش و تپه های اطراف شهر قدمت شهر فعلی الیگودرز به بیش از هفتصد سال پیش می رسد مردم الیگودرز، مذهب شیعه قدیم (علوی) داشتهاند و خانقاه آن، مرکز تعلیمات دینی قزلباشان و درویشان بوده است.
شاه اسماعیل صفوی در یکی از سفرهای خود از این خانقاه دیدن کرده است.
در سفرنامه های عهد اسلامی از جمله نزهة القلوب به نام الیگودرز اشاره نشده است. قدیمی ترین اش از عهد صفوی است. قدمت شهر را هفتصد، هشتصد سال می دانند.
کشواد لقب گودرز را به معنی دارندۀ بیان شیوا و فصیح گرفته اند. این را می توان گواه آن گرفت که خود نام گودرز مرکب از کلمات اوستایی گو (فریاد بلند) و دَرز/دَرژ (استوار) گرفته میشده است و این در تأیید خانقاه شیعی علوی بودن الیگودرز است.
بر این اساس نام ورزندان را میشود به صورت ورذان-دان به معنی محل توصیف اوصاف و کرامات گرفت:
वर्धयति {वृध्} verb caus. vardhayati {vRdh} upgrade.
در ویکیپدیا چنین اطلاعاتی از ریشهٔ نام الیگودرز جمع آوری شده است:
»در نامگذاری الیگودرز روایتهای گوناگونی وجود دارد. از آن جمله، روایت ساکنان بومی شهر است. بر مبنای این روایت، واژه الیگودرز، ترکیبی از واژه آل به معنی خاندان و گودرز است. بر این اساس مردم الیگودرز خود را به گودرز پهلوان یکی از شخصیتهای معروف شاهنامه نسبت میدهند که با گذشت زمان، ترکیب آل گودرز کمکم به الیگودرز تبدیل شد. وجود طایفه گودرزی در این شهر، این باور را تشدید کردهاست و نیز در کتاب زبدة التواریخ جمال الدین عبدالله کاشانی اشاره ای به این منطقه شده است که در دوران اتابکان لرستان شاه رستم فرزندی به نام گودرز داشته است و گودرز صاحب دو فرزند بوده به نام مسلم و دیگری به نام علی که حکومت منطقه اشتریان را به مسلم داده و حکومت منطقه الیگودرز را به علی این احتمال نیز وجود دارد که نام این شهر از علی فرزند گودرز گرفته شده باشد.نشانههای تاریخی نشان میدهد که در محدوده شهر الیگودرز در حدود هفده قرن پیش از میلاد، تمدنهایی وجود داشتهاست. البته در تپههای شمال غربی آثاری کشف شدهاست که به دوران پیش از اشکانیان و هخامنشیان تعلق دارد. برخی دیگر نیز وجه تسمیه آن را از واژه آلیورز یا آل ورز دانسته اند. در گذشته این منطقه بخش عمدهای از گندم غرب ایران را تولید میکرد و به خاطر پربار بودن محصول گندمها به رنگ قرمز درمیآمدند به همین خاطر عدهای معتقدند این نام ترکیبی از کلمهٔ آل به معنای قرمز و ورز به معنای کشت است. همچنین این نام را آمیزهای از دو واژه اَل به معنای عقاب و گودرز دانستهاند. بهترین وجه تسمیهای که با توجه به آواشناسی و تاریخ و همچنین مستندات کشف شده از مکانهایی مانند روستای گورچین بر نام این شهر مرتب میباشد، واژهٔ (آل گودرز) میباشد، یعنی مکانی که آل و خاندان گودرز که احتمالاً منظور همان گودرز کشواد است، در این مکان ساکن بودهاند.
دیرینگی:
از تاریخ الیگودرز اطلاع دقیق و کاملی در دست نیست اما از شواهد و ساختمانهای ساخته شده در این شهر اینگونه به نظر میرسد که تاریخ این شهر بیش از ۷۰۰ سال نیست. شهری که دارای هفتصد سال قدمت تاریخی و به روایتی شهر گیو گودرز و قلعههای باستانی است. اگر چه آثار قلاع معروف آن از بین رفته، لیکن هنوز کهنسالانش از قلعههایی همچون قلاع تیرانی، قلاع موسی، قلاع کاظمآباد در آن یاد میکنند. گفته میشود که الیگودرز در قدیم دارای بافت شهری منظم بودهاست که بقایایی از آن از قبیل آجرهای مکعب مستطیل و ظروف سفالی و فلزی (در قرن هفتم هجری) در کوهها و و تپههای الیگودرز به دست آمدهاست، که در زمینلرزه سال ۱۲۸۲ در دشت سیلاخور که طبق آمار مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران بزرگترین زلزله ثبت شده و به قدرت تقریبی ۸ ریشتر بوده به ویرانهای تبدیل گردیدهاست که به مرور زمان و با مهاجرت گسترده عشایر و روستاییان اطراف سبب توسعه نامنظم این شهر شد.
بر اساس مدارک به دست آمده از حفاریهای قلعه مندیش و تپههای اطراف شهر قدمت شهر فعلی الیگودرز به بیش از هفتصد سال پیش میرسد. مردم الیگودرز، مذهب شیعه قدیم (علوی) داشتهاند و خانقاه آن، مرکز تعلیمات دینی قزلباشان و درویشان بودهاست، همچنین شاه اسماعیل صفوی در یکی از سفرهای خود از این خانقاه دیدن کردهاست.
عامل اصلی تشکیل هسته اولیه شهر الیگودرز، وجود رودخانهها، قناتها و چشمهها بودهاست. عامل دیگر برای ایجاد و گسترش این شهر، موقعیت ارتباطی آن بودهاست؛ به گونهای که یکی از راههای مهم اصفهان به غرب کشور از فریدن، الیگودرز، گاپله و بروجرد میگذشت. در نهایت متصل شدن نواحی بختیاری به فلات مرکزی ایران (اراک، خمین، گلپایگان و خوانسار) نیز، توسط این منطقه بر اهمیت شهر الیگودرز افزودهاست. شهر الیگودرز قبلاً زیر نظر گلپایگان و سپس بروجرد بودهاست ولی در سال ۱۳۲۷ با تأسیس فرمانداری الیگودرز شهر الیگودرز به عنوان مرکز شهرستان الیگودرز انتخاب شد.«
منبع:پژواک ایران