شبکه‌های اجتماعی یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی بین خبرنگاران رسانه‌های مستقل در خارج از ایران با جامعه داخل کشور است. اخبار و اطلاعات در زمینه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی همواره از این طریق به این خبرنگاران منتقل و متعاقباً در رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران منعکس می‌شود. این امر برای دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی رژیم جمهوری اسلامی پوشیده نمانده و راهکارهایی را جهت مقابله با آن اتخاذ کرده‌اند.

بسیاری از خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای خارج از کشور قابلیت راستی‌آزمایی اخبار و اطلاعات دریافتی خود را از طریق منابع دیگر خود در ایران دارند، اما هستند کسانی که به علت ناآشنایی با اصول خبرنگاری و یا تلاش برای خبررسانی سریع دست به انتشار اخباری جعلی می‌زنند.

این مسئله فرصتی را برای ارگان‌های امنیتی چون سازمان اطلاعات سپاه و وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی فراهم کرده تا با ارسال اخباری جعلی که در حوزه تخصصی خبرنگار یا رسانه موردنظر است، از اعتبار آن‌ها نزد جامعه و یا رسانه‌ای که با آن همکاری دارند، بکاهند.

 

روز ۲۰ آبان ۱۴۰۰، برخی رسانه‌های فارسی‌زبان و پیرو آن شماری از رسانه‌های عربی کشورهای حاشیه خلیج فارس اخباری مبنی بر حمله سایبری اسرائیل به پایگاه سوم شکاری نیروی هوایی ارتش منتشر کردند. آن‌ها مدعی شدند که این حمله سایبری باعث از کار افتادن سامانه‌های هدایتی جنگنده‌های این پایگاه شده بود.

پیشتر در روز ۱۸ آبان، این خبر برای نگارنده و پس از آن شماری از خبرنگاران مستقل و منتقد خارج از ایران ارسال شده بود که عمدتاً با توجه به عدم امکان راستی‌آزمایی خبر و یا پی بردن به غیرواقعی بودن آن از انتشار آن خودداری کرده بودند.

نگارنده این مطلب در طول فعالیت رسانه‌ای خود در فراسوی مرزها بارها با اخبار جعلی‌ای مواجه شده که به‌طور اختصاصی در اختیارش قرار گرفته است. اخباری ساخته‌شده توسط ارگان‌های امنیتی و اطلاعاتی که انتشار آن‌ها توسط وی می‌توانست نه تنها اعتبار خوش بلکه اعتبار رسانه‌هایش را نیز کاهش دهد.

صبح روز ۱۸ آبان ۱۴۰۰، نگارنده پیامی خصوصی از چند کاربر ناشناس در شبکه‌های اجتماعی دریافت کرد که حاوی خبری درباره یک حمله سایبری توسط اسرائیل به پایگاه سوم شکاری بود. در این گزارش ادعا شده بود که هکرهای اسرائیلی از طریق نفوذ به دوربین‌های نظارتی این پایگاه موفق به مختل کردن سامانه هدایت جنگنده‌های اف-۴ئی فانتوم ۲ آن شدند. جنگنده‌هایی که که این گزارش ادعا می‌کرد، در راه رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۰ در جنوب شرق ایران بودند.

از آن‌جا که سامانه هدایت جنگنده اف-۴ فانتوم ۲ از نوع مکانیکی و پشتیبانی‌شده توسط سامانه هیدرولیک است و فاقد هرگونه کامپیوتر، امکان تحت‌تأثیر قرار دادن آن با یک حمله سایبری غیرممکن است. همچنین از آن‌جا که هک دوربین‌های نظارتی یک پایگاه نظامی نمی‌تواند امکان دسترسی هکر‌ها به جنگنده‌های آن پایگاه را که فاقد ارتباط فیزیکی و سایبری با این سامانه‌ها هستند فراهم کند، به‌طور قطع این خبر ساختگی بوده است.

 

انتشار این خبر ساختگی در بازه زمانی کنونی بی‌ارتباط با نبرد سایبری بین ایران و اسرائیل نیست. در هفته‌های گذشته گروه‌های هکری وابسته به دولت اسرائیل موفق به انجام حملات سایبری به برخی زیرساخت‌های غیرنظامی ایران شده‌اند. از حمله به سامانه هوشمند سوخت کشور که منجر به توقف فعالیت ۴۲۰۰ پمپ بنزین در سراسر کشور شد تا حمله‌ای که پیشتر به شبکه قطار‌های بین شهری شرکت راه‌آهن ایران صورت گرفته بود.

در پاسخ به آن‌ها هکرهای وابسته به فرماندهی پدافند سایبری سپاه پاسداران نیز تحت عنوان گروه هکری «عصای موسی» دست به حملاتی به وب‌سایت‌های شرکت‌های مهم اسرائیلی زدند و همچنین اطلاعات محرمانه درباره برخی از پرسنل نیروی دفاعی اسرائیل را منتشر کردند.

انتشار اخبار موفقیت حملات سایبری هکرهای اسرائیلی به برخی زیرساخت‌های ایران توسط رسانه‌های اسرائیلی و همچنین مستقل فارسی‌زبان در خارج از ایران برای برخی از مقامات جمهوری اسلامی ناراحت‌کننده است. برای مثال پس از حمله موفقیت‌آمیز به شبکه هوشمند سوخت کشور، احمد وحیدی، وزیر کشور، ابتدا صحت اخبار مربوط به آن را رد و تلاش کرد علت اختلال در شبکه سوخت را نقص فنی اعلام کند.

این احتمال وجود دارد که ارگان‌های امنیتی با ساخت و انتشار اخبار جعلی در مورد حملات سایبری اسرائیل به ایران در تلاش جهت بی‌اعتماد کردن جامعه به اخباری مشابه در آینده باشند. همچنین این مسئله به بی‌اعتمادسازی رسانه‌ها و خبرنگاران مستقل نسبت به اخبار واقعی حملات سایبری اسرائیل به ایران نیز کمک می‌کند.

قدمت ارسال اخبار جعلی به رسانه‌های خارج از ایران و تکذیب این اخبار توسط ارگان امنیتی ارسال‌کننده دست‌کم به سال‌های آغازین دهه ۱۳۸۰ خورشیدی به‌خصوص پس از اعتراضات دانشجویی تابستان ۱۳۸۲ بازمی‌گردد. ارسال این اخبار جعلی اهداف مختلفی را دنبال می‌کرد که مهمترین آن‌ها بی‌اعتمادسازی مخاطبان رسانه‌های سیاسی مخالف رژیم جمهوری اسلامی نسبت به اخبار منتشرشده توسط آن‌ها بود.

ارسال اخبار جعلی و متعاقباً تکذیب آن‌ها توسط توسط ارگان‌های امنیتی پس از انتشار در رسانه‌های منتقد و مخالف جمهوری اسلامی پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ و اعتراضات عمومی به نتایج آن دوچندان شد. به دنبال قتل برخی معترضان به نتیجه انتخابات توسط ارگان‌های امنیتی چون نیروی انتظامی، سپاه پاسداران و نیروهای بسیج، تصاویر و فیلم‌های مربوط توسط رسانه‌های مستقل و مخالف رژیم جمهوری اسلامی منتشر شد و پیامدهای منفی سیاسی در عرصه بین‌المللی برای این رژیم به همراه داشت.

ارسال اخبار مربوط به کشتار خشونت‌آمیز معترضین از داخل ایران به رسانه‌های مخالف و مستقل سبب شد تا ارگان‌های امنیتی با ساخت اخبار جعلی در این موارد و سپس تکذیب آن‌ها سعی کنند اعتماد مخاطبان این رسانه‌ها را به این‌گونه اخبار کاهش دهند. این روند در سال‌های اخیر نیز ادامه یافته و حتی در جریان کشتار معترضان به گرانی سوخت در آبان ۹۸ هم تکرار شد.

این امر از طریق حساب‌های توئیتری ناشناس و به‌ظاهر مخالف رژیم جمهوری اسلامی صورت گرفت. این حساب‌های توییتری تصاویر افرادی را که در قید حیات بودند به‌عنوان کشته‌های اعتراضات ضدحکومتی در کنار تصاویر کشته‌های واقعی منتشر کردند. متعاقباً به‌دنبال انتشار این تصاویر توسط برخی از رسانه‌های مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور، رسانه‌های حکومتی با فرد یا افرادی که تصاویر آن‌ها به‌عنوان کشته‌های اعتراضات منتشر شده بود مصاحبه کردند.

از این طریق ارگان‌های امنیتی در تلاش بودند اخبار قتل صدها معترض را غیرواقعی نشان دهند و یا دست‌کم اعتماد عمومی به این‌گونه اخبار را کاهش دهند.