PEZHVAKEIRAN.COM سیدحسن تقی‌زاده یک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل
 

سیدحسن تقی‌زاده یک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل
همنشین بهار

 

 
این بحث را از ویدئو، یا فایل صوتی بشنوید
...
 
قلعهٔ ذات الصّور بیانی نمادین از قوای بشری است که تحت سیطرهٔ تخیّلی قرار دارد که برانگیزندهٔ امیال است. به این موضوع در مثنوی مولوی هم، اشاره شده‌است. آخرین داستان دفتر ششم، که عنوانش «ذات الصور یا دژ هوش ربا» ست، مثل فراز و نشیب زندگی سیدحسن تقی‌زاده، حکایت غریبی است و پایان راه دراز آهنگ نی، همان نی که در آغاز مثنوی از جدایی‌ها شکایت می‌کرد.

 
خانم‌ها و آقایان محترم، خواهران و برادران عزیز، دوستان دانشور و فرهنگ‌ورز، سلام بر شما.
این بحث به یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ مشروطه، سیدحسن تقی‌زاده می‌پردازد کهدر تحول جامعه جدید در ایران نقش اساسی داشت. ادیب عالیقدری که در زمینهٔ زبان‌های باستانی، گاهشماری و ادیان کهن ایرانی، پژوهش بسیار کرد، به فرهنگ و زبان فارسی ارج می‌نهاد و از معدود پژوهشگران ایرانی بود که به علوم قدیمه نیز، ارزش می‌گذاشت. کتابخانه ایران‌شناسی مجلس سنا، که بیشتر از ۱۵۰ هزار نسخه خطی دارد از یادگارهای آن فرهنگ‌ورز شریف است. تلاش سیدحسن تقی‌زاده در صدر مشروطه برای تدوین نخستین قوانین عرفی، به‌ویژه اصول متمم قانون اساسی، در تقابل با ارتجاع و خودکامگی فردی، قابل انکار نیست. او یکی از برجسته‌ترین سیاستمداران سکولار در ایران بود و به دخالت باورهای مذهبی در امر حکومت باور نداشت. زندگی وی که خود آن را به درستی «زندگی طوفانی» لقب داده، آینه‌ای تمام نما و یگانه از نشیب و فراز فکری و سیاسی جامعه ایران در دو سدهٔ گذشته‌است. او، گُل بی عیب نبود، در زندگی شخصی و سیاسی با فراز و فرود بسیار روبرو شد. گرچه بارها از اسب افتاد اما از اصل نیافتاد و هیچگاه ریشه‌هایش را فراموش نکرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
برای داوری در مورد افراد، بایستی حساب نیک و بد، را از هم سوا کرد. بعضی‌ها که تمایل دارند جهان را ساده کنند، به نام مرزبندی، آدم‌ها را با یک چوب می‌رانند و این درست نیست. باید به قول دکارت، همه چیز را از همه چیز، جدا کنیم و نشان دهیم سایه روشن‌های هر قضیه کجاست؟
نامه‌های تقی‌زاده به ستارخان نشان می‌دهد که به او ارادت داشت، اما گفته می‌شود که وی در دعوت هسته انقلابی و آزادیخواه تبریز به تهران و سرکوبی آن که مُنجَر به زخمی و زمین‌گیر‌شدن ستارخان و کُشته‌شدن باقرخان شد، بی‌تقصیر نبود. برخی واکنش وی به وقایع آذربایجان در سال ۱۳۲۵، و ورود ارتش به تبریز را نیز زیر سؤال می‌برَند، اما اینکه او خائن به میهنش بوده یا سرسپرده انگلیس، که مرتجعین غالب و مغلوب بارها تکرار کرده و می کنند، واقعیت ندارد. اکنون اسناد دخالت انگلستان در ایران در دسترس پژوهشگران است(نه تنها از انگلیس بلکه از آرشیوهای روس)، هیچ اشاره‌ای به اینکه تقی‌زاده برای انگلستان کار کرده ندارد، بعکس، او مخالف هرگونه دخالت و فشار دولت انگلیس در سیاست ایران علیه دکتر مصدق بود.
در واقع تقی‌زاده عاملی بود که باعث شد فشار مخالفین مصدق، که از حمایت انگلیس برخوردار بودند، کمتر شود. هستند کسانیکه وی را نماد غرب‌زدگی، و تهاجم مدنیت جدید به ارزش‌های سنتی و مذهبی معرفی کرده، می‌گویند گرچه زمانی عَلَم‌دار مبارزه بر ضد استبداد محمدعلی میرزا بود، اما بعداً در مقابل رضاشاه، لُنگ انداخت و مانند غلام حلقه‌به‌گوش سر تعظیم فرود آورد...
جنبه‌هایی از زندگی سیاسی او هنوز آنچنان که باید روشن نیست و ازهمین‌رو انتقام مشروعه‌خواهان را از او می‌گیرند و به او نیش می‌زنند که حقوق‌بگیر انگلیس بوده، با فراماسون‌ها(که لابد در اجنبی پرستی و وابستگی خلاصه می‌شود)، رابطه داشته و محاکمه و قتل شیخ شهید، شیخ فضل‌الله نوری هم زیر سر او است! و...
از حُب و بغض مرتجعین که بگذریم، این اتهامات از سوی کسانی هم مطرح شده که اراده نیک دارند اما گاه با همه چیز ایستا برخورد می‌کنند. غافل از اینکه اگر هر فردی را از مَجرا و منظر تاریخی نگاه کنیم، با پیچیدگی‌های متعددی در شخصیت وی روبرو می‌شویم. کسانی که سیدحسن تقی‌زاده را از نزدیک و خوب می‌شناختند، بدون آینکه او را خالی از اشتباه بدانند، مردی اخلاقی و با اصول خوانده‌اند. ضمناً خود تقی‌زاده هیچوقت این اتهام را نپذیرفت که در محاکمه و قتل شیخ فضل‌الله نوری نقش داشته‌است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سیدحسن تقی‌زاده، شهریور ۱۲۵۷ در خانواده‌ای روحانی در تبریز به دنیا آمد و ۸ بهمن ۱۳۴۸ در تهران جان سپرد. وی از رجال سیاسی بحث‌انگیز معاصر و در زمره کسانی است که مخالف و موافق بسیار دارد. گفته می‌شود از چهار سالگی، به تشویق پدر، خواندن قرآن را آغاز و در پنج سالگی آن را ختم کرد که غریب می‌نماید. شاید منظور جزو سی‌ام قرآن یا همان«عم‌جزو» بوده نه ختم همه قران در پنج سالگی! آنهم وقتی از هشت سالگی به تحصیل مقدمات عربی پرداخته‌است. از نوجوانی با ریاضیات و هیئت جدید آشنا شده و سپس، در مدرسه مموریال تبریز درس خوانده و علوم جدید و زبان فرانسوی آموخته‌است.
مدرسه مموریال، از مدارس قدیم شهر تبریز بود و از معلمان مشهور آن هوارد باسکرویل معلم آمریکایی این مدرسه بود که در نبردی به همراه مشروطه‌خواهان جان باخت.
...
تقی‌زاده چند سال بعد، بر اثر آشنایی با نوشته‌های میرزا عبدالرحیم طالبوف تبریزی(از روشنفکران پیش از مشروطیت)، میرزا ملکم خان و نویسندگان تجددخواه روزنامه‌های فارسی خارج از کشور مانند اختر، پرورش، ثریا، حبل‌المتین و حکمت، همچنین کتب عربی چاپ مصر و ترکی چاپ عثمانی، به افکار آزادی‌خواهانه و تجددطلبانه علاقمند شد و برای ترویج این اندیشه‌ها، محفلی در تبریز تشکیل داد و تأسیس مدرسه‌ای با هدف ترویج آموزش به روش جدید را در سرداشت، اما بر اثر مخالفت شماری از روحانیان که برایش پاپوش دوختند، آن مدرسه پا نگرفت. 
او سپس با همکاری محمدعلی تربیت، میرزا حسین‌خان عدالت و یوسف اعتصامی(پدر پروین اعتصامی) به قصد ترویج معارف و آشنا‌ساختن مردم به اصول حکومت ملی و آزادی‌طلبی، کتاب‌فروشی تربیت را تأسیس کرد که کتب فرنگی و عربی جدید می‌فروخت و محل آمد و رفت متجددان و آزادیخواهان آذربایجانی بود. این کتاب‌فروشی، بعدها در دوره استبداد صغیر غارت شد و آن را آتش زدند. آبان ۱۲۸۸ تقی‌زاده نوشت از مردم باغیرت دعوت می‌کنم که برای «دفع و حذف موهومات و سلب اعتقاد از روحانیون» و «فهماندن مضار استبداد روحانی» به «عموم» بکوشند.
استبداد صغیر به دوره‌ای یک ساله از تاریخ سیاسی ایران اطلاق می‌شود که از تیر ۱۲۸۷(۱۹۰۸ میلادی) با به توپ بستن مجلس شورای ملی توسط محمدعلی شاه آغاز گردید و در تیرماه ۱۲۸۸ (۱۹۰۹) با فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان پایان یافت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سیدحسن تقی‌زاده با همکاری دوستان همفکرش نشریه «گنجینه فنون علم و ادب» را هم منتشر می‌کرد، که پس از یک سال و نیم انتشار، بر اثر سفر او و محمدعلی تربیت به خارجه و شیوع وبا در ایران، تعطیل شد. از دکتر احسان یارشاطر شنیده شده که کوشش برای فراهم‌آوری دانشنامه ایرانیکا را نخستین‌بار سیدحسن تقی‌زاده در سال ۱۳۲۷ خورشیدی با «گردآوردن گروهی از دانشمندان محقق به منظور ترجمة طبع اول دایرةالمعارف اسلام» و با تألیف گنجینه‌های «فنون علم و ادب» آغاز کرد. این نیت دانش‌پژوهانه را که به علل متفاوت به ثمر نرسیده بود، در سال ۱۳۴۸، با «پیشنهادی برای ترجمه و طبع جدید» آن دایرةالمعارف پی‌گرفتم و به انجام رسید.
...
تقی‌زاده ضمن سفر به قفقاز، عثمانی، لبنان، سوریه و مصر با برخی نویسندگان، روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی، از جمله شیخ محمد عبده، محمد آقاشاه تختینسکی(مدیر مجله شرق روس)، جرجی زیدان، زین‌العابدین مراغه‌ای و جلیل محمدقلی‌زاده، رفت و آمد داشت، و بعد از حدود یکسال که در سفر بود، اوایل ۱۲۸۴ خورشیدی به ایران بازگشت و به محافل پنهانی مبارزان ضداستبداد پیوست.
...
آن ایام، جنبش مشروطه‌خواهی شروع شده بود و از داغ‌ترین کانون‌های آن بود. تقی‌زاده پس از پیروزی آزادی‌خواهان و افتتاح دورهٔ اول مجلس شورای ملی، به نمایندگی از سوی طبقه اصناف تبریز انتخاب شد و ظرف مدت کوتاهی رهبری جناح روشنفکر و تجددخواه مجلس را به دست گرفت. او عضو هیئتی بود که از طرف مجلس مأمور تدوین متمم قانون اساسی مشروطه شدند. بر پایهٔ همین متمم بود که حکومت مشروطه تعریف، و تفکیک قوای سه‌گانه و حقوق ملت در دستور کار قرار گرفت، و مرز میان شرع و عرف آشکار شد. تقی‌زاده در شمار کسانی بود که در هنگام تدوین متمم قانون اساسی بیش از همه با خرافه‌های مرتجعین مرزبندی داشت. در کتاب خاطرات خود نوشته‌است: «[محمد علی]شاه می‌گفت من مشروعه را قبول دارم و نه مشروطه را، آخوندها گفتند بله بله، همین درست است.» او از همان آغاز، انتقادهای تندی از نظام استبدادی به عمل می‌آورد، طرفدار تغییرات و اصلاحات بود و مواردی چون اصلاحات ارضی و حق زنان را هم برجسته می‌کرد. 
...
نطق‌های پرشور تقی‌زاده در مجلس، خشم محمدعلی شاه و درباریان را برانگیخت، و در جریان به توپ‌بستن مجلس و برقراری استبداد صغیر، دستور دستگیری‌اش را دادند اما او با علی‌اکبر دهخدا و تربیت و...راهی سفارت انگلستان در تهران شد و نقشه حکومت نگرفت. منتقدینش(دکتر مصدق هم) بعداً این روآوری را وابستگی به خارجیان برداشت کردند که واقعی نبود. در آن بگیر و ببندها، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین را کشتند، همچنین سیدجمال‌الدین واعظ را، که در حال فرار گیرافتاد. تقی‌زاده و دهخدا را هم اگر در آن بحبوبه می‌گرفتند می‌کشتند. او و چند تن دیگر بعداً به خارج از کشور تبعید شدند. تقی‌زاده نخست به فرانسه و سپس به انگلستان رفت. در آنجا به کمک ادوارد براون(خاورشناس و ایران‌شناس بریتانیایی که در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران چند کتاب نگاشته‌‌است)، مدتی در کتابخانه دانشگاه کمبریج به کار فهرست‌برداری از کتاب‌های فارسی و عربی مشغول بود و موفق شد که مسائل ایران را به صحنه افکار عمومی بکشاند. تشکیل «کمیته ایران» کمیته ضداستبدادی ایران در لندن Persia Committee مرکب از نمایندگانی از مجلس انگلستان، که با مشروطه‌خواهان مساعدت کردند، از ثمرات تلاش‌های سیدحسن تقی‌زاده بود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در پی شدت‌گرفتن قیام مردم علیه استبداد، سیدحسن تقی‌زاده، اواخر سال ۱۲۸۷، مخفیانه وارد ایران شد. وقتی از قفقاز به تبریز برمی‌گشت، پدر سالخورده و مریض‌احوال حیدرخان عمواوغلی- انقلابی ایرانی و از فعالان مؤثر جنبش مشروطه - با همهٔ پیری و نفس‌تنگی‌، او را تا رودخانهٔ ارس همراهی کرد.
...
تقی‌زاده به تبریز که رسید، در انجمن ایالتی آن شهر ضمن یک سخنرانی، وظایف مردم را در راه به ثمر‌رساندن انقلاب برشمرد و مبارزان را از هرگونه تندروی و تعدی به اموال مردم نهی کرد. البته او بیشتر مورد توجه روشنفکران بود و غالب مردم از ستارخان و باقرخان حرف‌شنوی داشتند که طبیعی بود.
...
تقی‌زاده پس از فتح تهران در تیرماه ۱۲۸۸، راهی پایتخت شد و به عضویت «هیئت مدیره موقتی» درآمد که تا تشکیل دولت جدید، اداره کشور را به دست می‌گرفت.
شنیده شده، پس از خلع محمدعلی میرزا از پادشاهی، عین‌الدوله به ملاقات سردار اسعد بختیاری و محمدولی خان تنکابنی می‌رود تا هر عقوبتی را که صلاح بدانند، در موردش اجرا کنند، آن دو از او می‌خواهند که به منزل خود بازگردد. عین‌الدوله برای کمک به دولت ملی، املاک خود را در قراچه‌داغ به دولت واگذارد و افزون بر آن یکصد هزار تومان نیز پول نقد به سران حکومت پرداخت و قول ولایت فارس را گرفت، ولی پس از افتتاح مجلس و با اعتراض سیدحسن تقی‌زاده موضوع منتفی می‌شود.
تقی‌زاده در انتخابات دورهٔ دوم مجلس هم از تبریز به نمایندگی برگزیده شد و رهبری فراکسیون دموکرات را برعهده گرفت. اگر در مجلس اول، به سبب نطق‌های ضداستبدادی مورد غضب محمدعلی شاه قرار گرفت، در مجلس دوم به سبب دفاع از تفکیک دین از سیاست و لزوم عُرفی‌شدن جامعه، مخالفت آخوندها را برانگیخت و روحانیون نجف مانند ملا محمد کاظم خراسانی(صاحب کفایه الاصول) و ملا عبدالله مازندرانی، دربارهٔ «فساد مسلک سیاسی» دموکرات‌ها و شخص تقی‌زاده، فتوا صادر کردند. متن آن فتوای ارتجاعی این است:
مقام منیع نیابت سلطنت عظمی، حضرات حجج اسلام دامت برکاتهم،
مجلس محترم ملی، کابینه وزارت، سرداران اعظم 
چون ضدیت مسلک سیدحسن تقی‌زاده که جدا تعقیب نموده‌است با اسلامیت مملکت و قوانین شریعت مقدسه بر خود داعیان ثابت و از مکنونات فاسده‌اش علناً پرده برداشته‌است، لذا از عضویت مجلس مقدس ملی و قابلیت امانت نوعیه لازمه آن مقام منیع، بالکلیه خارج و قانوناً و شرعاً منعزل است. منعش از دخول در مجلس ملی و مداخله در امور مملکت و ملت بر عموم آقایان علماء اعلام و اولیاء امور و امناء دارالشورای کبری و قاطبه اُمرا و سرداران عظام و آحاد عساکر معظمه ملیه و طبقات ملت ایران ایدهم الله بنصره العزیز، واجب و تبعیدش از مملکت ایران فوراً لازم و اندک مسامحه و تهاون[سهل‌انگاری] حرام و دشمنی با صاحب شریعت(ع). بجای او امین دین‌پرست وطن‌پرور و ملت‌خواه صحیح‌المسلک انتخاب فرموده، [و] او را مفسد و فاسد مملکت شناسند و به ملت غیور آذربایجان و سایر انجمن‌های ایالتی و ولایتی هم این حکم الهی عز اسمه، را اخطار فرمایند و
هر کس از او همراهی کند در همین حکم است،
ولاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم، و بجمیع ما رقم، قد صدر الحکم
من الاحقر عبدالله مازندرانی، و قدر صدر الحکم من الاحقر الجانی محمد کاظم خراسانی. بذلک
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شیخ عبدالله مازندرانی با اشاره به اینکه صحبت از تکفیر نبوده بلکه «حکم به فساد مسلک سیاسی او[تقی‌زاده] بوده‌است» می‌گوید: «این هم نه مطلبی بود که با گفتن و نوشتن یکی دو نفر باشد، بلکه اشخاصی که به ماها نوشتند از اعضای صحیحه مجلس و غیر هم کسانی هستند که ملت‌خواهی و مسلمانی آنها قطعی است…»
آیا منظورش سیدعبدالله بهبهانی هم هست؟ آنزمان البته، بهبهانی عضویت مجلس را نداشت و اشاره به امثال وی را باید در دسته‌ای که «با غیرهم که ملت‌خواهی و مسلمانی آنها قطعی است» حدس بزنیم.
...
طبق روایت تقی‌زاده، سید عبدالله بهبهانی(از رهبران جنبش مشروطه ایران) در مجلسی که با تقی‌زاده ترتیب داد پیشنهاد می‌کند که وی نسبت به حکم علمای نجف تواضع کند و سپس به دیدارشان برود، و اضافه می‌کند که «ما هم ترتیب می‌دهیم خیلی با احترام شما را بپذیرند… و خیلی با احترام برمی‌گردید.» تقی‌زاده می‌گوید: «آقا خود شما عقیده دارید رویّه من بر خلاف اسلام است؟ بهبهانی جواب می‌دهد نخیر. گفتم پس بردار تلگراف کن… من التماس نمی‌کنم.»
...
۸ شهریور ۱۲۸۶، که امین‌السلطان معروف به اتابک توسط عباس آقا تبریزی از اعضای انجمن آذربایجانی‌ها ترور شد به دلیل مخالفت‌هایی که تقی‌زاده با اتابک داشت، متهم به شرکت در قتل شد. تقی‌زاده، وی را نه امین‌السلطان، بلکه «خائن‌السلطان» و وطن فروش خوانده بود و اتابک هم از همان ابتدای ورود تقی‌زاده به تهران با وی مخالفت می‌ورزید.
...
۲۳ تیر ۱۲۸۹، سید عبدالله بهبهانی(با فتوای شیخ محمد باقر معین الغربا) ترور شد و در شهرهای بزرگ ایران آشوب به بار آورد، این بار هم دموکرات‌ها، ازجمله تقی‌زاده به آمریت یا مشارکت در ترور زیر سؤال رفتند و وی مجبور به ترک تهران شد بویژه که امثال احمد کسروی هم، او و حیدرخان عمواوغلی را در همین رابطه زیر سؤال برده بودند. آخر سر، محمدعلی تربیت(که قوم و خویش و هم‌خانه تقی‌زاده بود) به قصاص ترور سید عبدالله بهبهانی، به قتل رسید. گفته می‌شود وی دستی در این ترور نداشت...
بعد از ترور بهبهانی، تقی‌زاده از تهران راهی تبریز شد اما در آنجا زیر فشار روس‌های ضدمشروطه بود و ناچار و از بیم جان بهمن ۱۲۸۹ از ایران رفت و به استانبول گریخت.
از بس علیه تقی‌زاده تبلیغ شده بود، وقتی تابوت بهبهانی را می‌بردند جمعیت شعار می‌داد: 
فقیهی که اسلام را بود پشت، تقی‌زاده گفت و شقی‌زاده کشت
احمد کسروی در «تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان جلد یک صفحه ۱۳۰ و ۱۳۱، ترور بهبهانی را به گروه تقی‌زاده نسبت می‌دهد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
استبداد و ارتجاع، همیشه در طول تاریخ تبعید و مهاجرت را به دنبال داشته است. حوادث پس از انقلاب مشروطه در ایران هم بسیاری از فعالان این انقلاب را مجبور کرد تا در دوره‌های مختلف وطن‌شان را ترک کنند. همانطور که گفتم تقی‌زاده که در تبریز نیز زیر فشار بود از ایران رفت. او تا ۱۴ سال از میهنش دور بود. نزدیک به دو سال در استانبول بود، و با محمدامین رسول‌زاده سردبیر تبعیدی روزنامهٔ ایران نو، همچنین با اعضای جمعیت اتحاد و ترقی که طرفداران جدی تجدد و نوسازی بودند معاشرت داشت. سپس راهی فرانسه و انگلستان شد. در انگلستان حدود شش ماه در کتابخانه موزه بریتانیا به مطالعه و پژوهش پرداخت. در این بین، در انتخابات دورهٔ سوم مجلس غیاباً به وکالت برگزیده شد، اما به ایران بازنگشت. اردیبهشت ۱۲۹۲، یک سال پیش از شروع جنگ جهانی اول به آمریکا رفت و حدود دو سال آنجا، در کتابخانه‌ای در نیویورک به فهرست‌نگاری کتاب‌های عربی، فارسی و ترکی اشتغال داشت.
با شروع جنگ جهانی اول، دورهٔ تازه‌ای در زندگی تقی‌زاده آغاز شد، و این بار او که تا آن زمان به دوستی با دولت انگلستان متهم بود، در چهرهٔ سازمان‌دهندهٔ اصلی فعالیت‌های ضدانگلیسی ملیون ایرانی در حمایت از آلمان ظاهر شد. پس از امضای قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷) بین روسیه و انگلستان که ایران را به سه بخش تقسیم می‌کرد، دولت آلمان که به طیفی از ملیون ایران نزدیک شده بود، جنگ را فرصت مناسبی برای بهره‌برداری از احساسات ضد روسی و ضد انگلیسی ایرانیان می‌دانست. مأموران سیاسی آلمانی کوشیدند تا از راه برقراری ارتباط با شخصیت‌های بلندپایهٔ ایرانی در داخل و خارج از کشور، آن‌ها را با خود همراه کنند. چنین بود که کنسول آلمان در نیویورک با سیدحسن تقی‌زاده تماس گرفت و او را به برلین دعوت کرد، و نامبرده، ۱۵ ژانویهٔ ۱۹۱۵ وارد آلمان شد و در برلین تشکیلاتی به نام کمیتهٔ ملیون ایران را بنیاد نهاد که فعالیت‌های ضد روسی و ضد انگلیسی ملیون را سازماندهی می‌کرد. عده‌ای از شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی ایرانی مانند محمدعلی جمال‌زاده، حسین کاظم‌زاده ایرانشهر، محمد قزوینی و ابراهیم پورداود همچنین حسینقلی نواب، سفیر ایران در برلین، که از دورهٔ مجلس اول در تهران با تقی‌زاده دوستی داشت با این کمیته همکاری می‌کردند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سیدحسن تقی‌زاده کمی بعد با تأسیس مجلهٔ کاوه در برلین، گام مهمی در راه گسترش فعالیت سیاسی ایرانیان در برابر انگلستان و روسیه برداشت. اکنون اسناد منتشرشدهِ وزارت امور خارجه آلمان، همچنین نامه «اسکار مان»، خاورشناس آلمانی، برای وزارت امور خارجه، زمینه‌های انتشار «کاوه» را که زمانی با واکنش‌های نفرت‌بار مخالفان تقی‌زاده روبرو می‌شد، روشن کرده و نشان می‌دهد چقدر آن مخالفت‌ها با بی اطلاعی و عناد همراه بوده، براستی که زمان احکم‌الحاکمین است. کاوه، نشریه‌ای سیاسی و فرهنگی بود که بودجهٔ آن را دولت آلمان تأمین می‌کرد، و مقالات آن تا حد زیادی از آلمان طرفداری می‌کرد. تقی‌زاده در طول جنگ به مبارزه سیاسی، سازماندهی نیروها، روزنامه‌نگاری، مقاله‌نویسی و تماس و دیدار و گفتگو با اشخاص بانفوذ و مؤثر مشغول بود. چند سفر به اتریش و سوئیس و دانمارک و سوئد رفت، و در دانمارک موافقت پروفسور جورج براندس، نویسنده و منتقد دانمارکی، را به نگاشتن رساله‌ای در دفاع از ایران جلب کرد که حاصل آن اثری در وصف جنایت‌های روسیه و انگلستان در ایران بود. وی در کنگرهٔ بین‌المللی سوسیالیست‌ها در سوئد در تابستان ۱۲۹۶ خورشیدی هم شرکت داشت و بیانیه‌ای با عنوان «دادخواهی ملت ایران» خطاب به اعضای کنگره منتشر کرد. پس از پایان جنگ جهانی اول، تماس‌های میان دولت ایران با او آغاز شد و از جانب دولت به چند مأموریت سیاسی رفت، ازجمله در اردیبهشت ۱۳۰۱ برای انعقاد معاهدهٔ تجاری ایران با روسیهٔ شوروی روانهٔ مسکو شد.
تقی‌زاده در انتخابات دوره چهارم مجلس باز هم غیاباً به نمایندگی انتخاب شد، اما نپذیرفت و به ایران نرفت. در دولت مستوفی‌الممالک به وزارت خارجه انتخاب شد، اما این سِمَت را هم نپذیرفت. تابستان ۱۳۰۳، با انتخاب‌شدن به عنوان وکیل دوره پنجم مجلس شورای ملی، وارد تهران شد و مورد استقبال مشروطه خواهان قرار گرفت. (چهار سال بعد از وقوع کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹)
در کودتای ۱۲۹۹، قوای قزاق وارد تهران شده، ادارات دولتی و مراکز نظامی را اشغال کردند و از طرف رضاخان(رضاشاه بعدی) اعلامیه‌ای در ۹ ماده تحت عنوان «حکم می‌کنم» صادر و به در و دیوار شهر تهران چسباندند و آخر سر او بر اوضاع مسلط شد.
تقی‌زاده که در هیر و ویر جنگ جهانی اول، به آلمان گرایش داشت و زمانی می‌گفت: «ایرانی‌ها آلمان را مثل پیغمبر، حضرت داود، می‌دانستند که آمده آنها را نجات دهد»، بعد از شکست آن کشور در جنگ، از نخستین کسانی بود که رابطه با آمریکا را بر سر زبان‌ها انداخت و این در دورانی است که فقط انگلستان در ایران برو و بیا داشت. وی آذر ۱۳۰۰ خورشیدی (دسامبر ۱۹۲۱) در نامه‌ای به محمود افشار شاعر و روزنامه‌نگار ایرانی نوشته بود: «اگر مطلب عمده که به عقیده اینجانب کشیدن آمریکایی‌ها به ایران و...است سر بگیرد، کارها به جاده اصلاح می‌افتد…» 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گمان می‌رفت سیدحسن تقی‌زاده تمام کوشش خود را به کار می‌بَرد که سردار سپه به سمت استبداد نرود، اما وی مقالاتی با عنوان «یک مشت تصورات بی ادعا» منتشر کرد که در آن ضمن اشاره به سه رکن اصلی ترقی، که از نظر وی حکومت قادر قاهر ثابت و مستشاران خارجی و مجلس شورای ملی بود، به ستایش از تمرکزگرایی رضاخان، و تجدد آمرانه او پرداخت. البته او با اینکه از تجدد آمرانه رضاخان حرف می‌زد، در مواردی به وی ایراد و انتقاد هم می‌کرد. از جملهٔ، موضوع انتقال سلطنت به رضاخان. در آبان ۱۳۰۴، نمایندگان پنجمین دوره مجلس شورای ملی، ماده واحده «انقراض دودمان قاجار و خلع احمدشاه» را مورد بحث و رای‌گیری قرار دادند. از ۸۵ نماینده حاضر ۸۰ نفر رأی مثبت دادند و ۵ نفر ممتنع. تنها ۴ نماینده (حسن تقی‌زاده، محمد مصدق، حسین علاء و یحیی دولت‌آبادی) در مخالفت علنی با انقراض قاجاریه در مجلس نطق کردند. در آن جلسه تقی‌زاده اعلام داشت که «در مقابل خدا و ملت و مملکت و تاریخ خودمان و در مقابل نسل‌های آتیهٔ این ملت می‌گویم که به عقیده بنده این ترتیب و این وضع مطابق ترتیب قانون اساسی نیست و صلاح این مملکت هم نیست...».
شاید رضاشاه به همین خاطر، پس از استقرار سلطنت خود منصبی به تقی‌زاده نداد اما وی در کنار مخالفان پرنفوذ رضاشاه، از حوزهٔ انتخابیهٔ تهران وارد مجلس ششم هم شد. مرداد ۱۳۰۷ پس از پایان دورهٔ مجلس ششم، رضاشاه تصمیم گرفت مجلس را کاملاً مطیع خود کند، بنابراین از انتخاب افرادی مانند تقی‌زاده، جلوگیری کرد. وی مدت دو سال خانه‌نشین بود و بسیار تنگدست. به پیشنهاد تیمورتاش، والی خراسان شد و کمی بعد با سمَت وزیرمختاری به لندن رفت.
در فروردین ۱۳۰۹ در کابینه مخبرالسلطنه، وزیر طُرق و شوارع شد و بعداً در عین کفالت وزارت مزبور، مسؤولیت وزارت مالیه را هم بعهده گرفت.
...
سیدحسن تقی‌زاده گرچه همه توانایی خود را در راه نظم و ترتیب‌دادن به امور مالی کشور، قانونمندی و سازماندهی صحیح به کار گرفت، اما بفرموده، در الغای قرارداد دارسی و تجدید آن با شرایطی خلاف منافع کشور مشارکت کرد و طوفانی از لعن و ناسزا و اتهام را، بر ضد خود برانگیخت. بارها گفته بود: «کاش قبل از امضاء آن، مُرده بودم.»
(قرارداد ۱۹۳۳ قراردادی بین دولت ایران و شرکت نفت ایران و انگلیس بود که در دوره رضاشاه پس از الغای قرارداد دارسی منعقد شد. ویلیام ناکس دارسی، در سال ۱۹۰۱ با دولت ایران قراردادی برای اکتشاف و استخراج نفت در ایران امضا کرده بود.)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تقی‌زاده بعدها در نطق مشهور خود در مجلس تصریح کرد قرارداد مزبور زمانی تمدید شد که «برای کسی در این مملکت اختیاری نبود و هیچ مقاومتی در برابر اراده حاکم مطلق آن عهد نه مقدور بود نه مفید» لذا «شد آنچه شد، یعنی کاری که ما چند نفر مسلوب‌الاختیار به آن راضی نبودیم و بی‌اندازه و فوق هر تصوری ملول شدیم. من خودم هیچ وقت راضی به تمدید مدت نبودم و دیگران هم نبودند و اگر قصوری در این کار یا اشتباهی بوده نقص بر آلت فعل نبوده بلکه تقصیر فاعل بود...[اقرار می‌کنم که] بهتر بود ولو با فدای نفس هم باشد انسان از این تقصیر فرضی غیراختیاری دور و بی‌دخالت در آن بماند...» (کیهان شماره ۱۷۴۷، مورخه ۲۷/۱۱/۹، مذاکرات مجلس)
...
همان ایام، از سوی حکومت مردم وادار شده بودند جهت سپاسگزاری از به اصطلاح «استیفای حقوق ملی» به دست توانای اعلیحضرت همایونی، کوچه و بازار را چراغانی کرده، نمایش‌ها ترتیب دهند و شادمانی‌ها کنند و مراتب شکرگذاری خود را در صفحات مطبوعات منعکس نمایند...
مذاکره برای انعقاد قرارداد جدید(قرارداد ۱۹۳۳) را، که به مدت چند هفته با نمایندگان انگلستان جریان داشت، محمدعلی فروغی، علی‌اکبر داور، حسین علا، تقی‌زاده و مخبرالسلطنه انجام می‌دادند. تقی‌زاده تمدید قرارداد را اشتباه بزرگ رضاشاه دانسته و خود را در این ماجرا نه موجد، نه مبتکر، نه عاقد، بلکه به عبارت خودش «آلت فعل» دانسته‌است. واقعش اگر تقی‌زاده نگفته بود ما آلت فعل بودیم، و این خودکشی سیاسی را، به نفع منافع ملی نمی‌کرد، بعداً مصدق نمی‌توانست در دادگاه لاهه بگوید کسی که این قرارداد را امضا نموده، تصریح کرده، آلت فعل بودم. مصدق با استناد به همین موضوع، آن قرارداد را باطل اعلام کرد. سیدحسن تقی‌زاده در مجلس گفته بود رضاشاه به اتاقی رفت و از اتاق بیرون آمد و دستور داد قرارداد را امضا کنید. ما آلت فعل بودیم. 
او مدتی پس از انعقاد قرارداد جدید نفت، از وزارت کناره گرفت و به روایتی برکنار شد.
برخی که هنوز هم به تقی‌زاده اتهام خیانت و سرسپردگی می‌زنند، نقد دکتر مصدق را عَلَم می‌کنند که طی نطقی در دوره شانزدهم مجلس وی را در رابطه با قرارداد ۱۹۳۳ «عامد و عامل» خواند. تقی‌زاده در دوره ملی شدن صنعت نفت مورد وثوق دولت مصدق بود و مصدق کسی نبود که با آدم خائن و سرسپرده راه بیاید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بخش‌هایی از سخنرانی سیدحسن تقی‌زاده، در مورد خُلقیات رضاشاه و تمدید قرارداد نفت
...(...) اعظم وقایعی که در این مملکت اتفاق افتاد ظهور شخص با اقتداری بود که درجه تسلط و قدرت او بر همه چیز این مملکت و حتی نفوس و اموال و اعمال مردم آن، روز به روز تزاید گرفت و عاقبت به جایی رسید که اگر آقایان محترم دور از آن زمان بودند من در یک روز تمام صحبت هم قادر بر تصویر کامل آن نمی‌شدم...(...) آن شخص اقدامات و اعمال خوب زیادی داشت و قطعاً وطن‌دوست و خیرخواه این مملکت بود، لیکن این صفات خوب برحسب ضعف طبیعت بشری با بعضی نقص‌های تأسف‌آمیز که جز گرفتاری طبیعی و عدم شمول عنایت و توفیق الهی نامی بدان نمی‌توانم بدهم و ضمناً با بعضی اشتباهات هم توأم بود و من نمی‌خواهم نه از آن نقائص معدود و نه از آن اشتباهات که در مقابل اعمال شایسته تحسین او جزیی بود، حرف بزنم...(...) خداوند او را رحمت کند و از هر تقصیر هم که داشته بگذرد ما در گذشته هم مردان بزرگی داشتیم که صیت[آوازه] کارهای بزرگ و مفید آن‌ها هنوز باقی و بعضی جاودانی است ولی نقص‌های آن‌ها و حتی بعضی تقصیرهای بزرگشان یا فراموش شده یا از ذکر آن‌ها خودداری می‌کنیم و چشم می‌پوشیم. من این جمله را به اقتضای حکم وجدان و انصاف عرض کردم نه برای خوش آمد ستایش‌گران واقعی یا صوری غیر صمیمی آن مرحوم و خود می‌دانم که از طرف دیگر، با گفتن این چند جمله حق و انصاف‌پرستانه، جمعی دیگر از منتقدین اعمال وی را که مردم خوب و صالح هم درمیان آن‌ها کم نیست و به ناحق هم نیستند ناخوشنود می‌کنم خصوصاً آنان را که مستقیماً صدمه دیده‌اند...از این طبقه اخیر باکمال خلوص عذر می‌خواهم و البته تصدیق دارم که یکی از نقائص عمده آن شخص بزرگ که لطمه بر نام بزرگ او وارد آورد همین افراط در سخت‌گیری و صدمه‌زدن به کسانی بود که به جهتی از جهات حتی جهت خیلی جزیی از آن‌ها ناراضی می‌شد و اگر این صدمه‌دیدگان توجه به این مطلب نمایند که من خود نیز مورد بی‌مهری ایشان شدم و اگر در دسترس بودم شاید مورد نظر همان صدمات شده بودم...
امتیاز دارسی... داستان خیلی درازی دارد و چند سال طول کشید و اسناد و اوراق آن در ضبط وزارت مالیه باید موجود باشد. عاقبت حوصله شاه تنگ شد و شاید تعویق کار را حمل بر مماطله[در انتظار نگه‌داشتن] می‌نمود و ضمناً میل نداشت حتی یک قید هم از قیود قدیمه به شکل سابق برای مملکت باقی بماند. یک روز بَغْتَةً [ناگهان] مصمم شد امتیاز را فسخ کند و حکم برای این کار داد و واضح است که هم حکم او همیشه بدون تخلف و استثناء در یک ساعت اجرا می‌شد و هم در این مورد بالخصوص که بسیار و به اعلی درجه خاطرش متغیر بود احدی را یارای چون و چرا و نصیحت به او نبود پس این کار اجرا شد... این چند کلمه را به‌طور اجمال گفتم و باز خودداری از توضیحات مفصل علنی دارم و آنچه هم قال قیل شود محض ملاحظه شخص خود مصالح مملکت را فدا نکرده و جوابی در جلسه علنی نخواهم داد فقط همینقدر باید بگویم که تا آنجا که من می‌دانم و خدا نیز شاهد است اصلاً سوءنیتی از طرف هیچ‌کس یعنی هیچ ایرانی ابداً نبوده‌است اما موضوع دوم یعنی سهم بنده در این امر از اول تا آخر که شاید بعضی اشخاص خالی از بی‌غرضی در این قسمت بیشتر علاقه‌مند باشند تا به اصل موضوع اولی، باید عرض کنم که بنده در این کار اصلاً و ابداً هیچگونه دخالتی نداشته‌ام جزء آن که امضای من پای آن ورقه است (خنده شدید نمایندگان و مخبرین جرائد) و آن امضاء چه مال من بود و چه من امتناع می‌کردم و مال کسی دیگر بود و لابد حتماً یکی فوراً امضاء می‌کرد هیچ نوع تغییری را در آنچه واقع شد و به هر حال می‌شد موجب نمی‌شد و امتناع یکی از امضاء اگر اصلاً امتناعی ممکن بود در اصل موضوع یعنی انجام آن امر هیچ تأثیری ولو به قدر خردلی نداشت…
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در ۱۳۱۳ تقی‌زاده با سِمَت وزیرمختاری به فرانسه رفت. در همان سال از وی خواسته شد که جلو مطالب تند دربارهٔ رضاشاه را در مطبوعات فرانسه بگیرد اما پاسخی که تقی‌زاده دربارهٔ آزادی قلم و مطبوعات در فرانسه داد، مقبول اعلیحضرت نیفتاد. در همان ایام نوشته‌ای از تقی‌زاده در مجله تعلیم و تربیت انتشار یافت که در آن با مصوبات شورایی به نام اصلاح فرهنگ در وزارت جنگ مخالفت شده بود. این مقاله خشم و غضب رضاشاه را برانگیخت و تقی‌زاده که باور داشت باید همگام با حکومت برای اجرایی‌کردن اصلاحات وارد میدان شد، عملاً از تأثیرگذاری جدّی بازماند. بعد از نگارش آن مطلب، او را به ایران فراخواندند. در عصری که تیمورتاش و داور هم قدر ندیدند و بر سرشان آن آمد که می‌دانیم، او بدرستی خطر را احساس کرد و به ایران بازنگشت و از پاریس به برلین رفت و در پاییز ۱۳۱۴خورشیدی(۱۹۳۵) در مجمع بین‌المللی خاورشناسان در رُم شرکت کرد. در لندن و کمبریج شش سال به تدریس و تحقیق مشغول بود و به دور از غوغای سیاست، پُربارترین سال‌های عمر علمی و تحقیقی خود را گذراند. بخشی از تحقیقات ارزنده او محصول فراغت عمر همین دوره است. متأسفانه از اواسط دوره پادشاهی رضاشاه، با تحکیم پایه‌های استبداد شخصی او و جابجایی‌ای که این دگرگونی در ترکیب کارگزاران حکومتی به دنبال آورد، تقی‌زاده و امثالِ او از صحنه سیاسی کشور حدف شدند. او تا پایان حکومت رضاشاه به ایران نیامد و درواقع نتوانست بیاید. سرنوشت امثال داور و تیمورتاش جلوی چشمانش بود.
...
جنگ جهانی دوم، سقوط رضاشاه، اشغال ایران، تغییر فضای سیاسی کشور، تشکیل کابینه محمدعلی فروغی و بر سر کار آمدن دوستان تقی‌زاده، دوباره او را از دنیای علم و تحقیق به سپهر سیاست بازگردانید. در ۵ آبان ۱۳۲۰ به سِمَت سفارت ایران در لندن منصوب شد. همچنین در مقام رئیس هیئت ایرانی در سازمان ملل، دعاوی ایران را علیه تجاوز و اشغال روسیه شوروی در شورای امنیت طرح و از آن دفاع کرد. در ۱۳۲۳ به مقام سفارت کبرا ارتقاء یافت. در ۱۳۲۶ به عنوان نماینده مردم تبریز در مجلس پانزدهم انتخاب شد. او درواقع به فضا و محیطی وارد شد که به کلی تغییر کرده بود. جّو سیاسی پُر تنش و خصومت‌آمیز بود. در مجلس آماج انتقادهای شدید قرار گرفت و در نطق‌های جنجال‌برانگیز نمایندگان مخالف، به لحاظ مشارکت در تمدید قرارداد نفت، به خیانت به کشور و سرسپردگی انگلیس و تبانی به زیان کشور متهم گردید که زمان نشان داد آب از سرچشمه دیگری گِل‌آلود بود. 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در گذشته نیز بودند کسانی – حتی میان دولتمردان – که پشت هر رویداد دسیسه و دست‌های پنهان می‌دیدند، و مَنقاش به دست اینجا و آنجا توطئه کشف کرده و پشت هر کاسه‌ای به دنبال نیم کاسه می‌گشتند. برخی تصور می‌کردند که حتی انقلاب مشروطیت حیله‌ی بزرگ بریتانیا برای کاستن از نفوذ روسیه تزاری در ایران بوده‌است.
سیدحسن تقی‌زاده در یکی از نامه‌هایش به وزارت خارجه می‌نویسد: 
«نمی‌دانم به چه سبب یک مرض عمومی وهم، به بسیاری از مردم مملکت ما دست داده که درست مثل وبای مالیخولیا شده و هیچ فرقی با مرض طبی عمومی ندارد و آن این است که یک اعتقاد عمومی پیدا شده که انگلیسی‌ها مثل جن و پری در همهٔ امور دست دارند و مانند قضا و قدر کل امور جاریه از کوچک و بزرگ حتی مقدرات اشخاص و ترفیع رتبه مأمورین و انتخاب وکیل برای مجلس یا انجمن بَلدیّه و تعیین معلمی برای تدریس در مدارس ابتدایی و مأموریت حاکم جوشقان، تابع ارادهٔ آن‌هاست و به انگشت آن‌ها می‌گردد» 
...
زمانی این پندار که حتی کوچکترین رویدادهای کشور نیز نتیجه‌ی دسیسه و دخالت دستهای نامرئی انگلیس است چنان گسترش پیدا کرد که نه فقط مردم کوچه و بازار، بلکه مقامات عالیه هم به آن مبتلا بودند. رضاشاه که انکار نمی‌کرد انگلیسی‌ها او را در سال ۱۲۹۹ به قدرت رسانده‌اند، گاه خودش هر کاری را از طرف آنان می‌دید. برای مثال، در سال ۱۳۱۵ به مقام‌های ایرانی دستور داد ولیعهد محمدرضا[پهلوی] را در بازگشت از سوئیس، از راه لبنان و عراق که دولت‌هایشان زیرنفوذ انگلیس بودند، به ایران نیآورند و گفته بود شما نمی‌دانید دشمنان من چه کسانی هستند. او را از راه روسیه برگردانید. Wiber, Reza Shah Pahlavi,p,175
...
بروایت خود تقی‌زاده هنگامی که او در مقام وزیر دارایی می‌خواسته مقداری شمش طلا را با کشتی از بندر فرانسوی مارسی به ایران منتقل کند، شاه شکی نداشت که انگلیسی‌ها محموله را پیش از آنکه به آب‌های ساحلی ایران برسد مصادره خواهند کرد. تقی‌زاده می‌گوید رضاشاه حتی گمان می‌کرد پسرش محمدرضا با انگلیسی‌ها ساخته‌است. (زندگی طوفانی ص ۳۶۳)
رضاشاه بلندپایه‌ترین افسر خود سپهبد امیراحمدی را، صرفاً به این دلیل که یکبار با سفیر انگلیس «سر پرسی لورین» ملاقات کرده، از حیثیت ساقط کرد. این موضوع در خاطرات سپهبد امیراحمدی آمده‌است. 
در چنین جوّی، امثال سیدحسن تقی‌زاده را هم، دست‌پرورده و حتی حقوق‌بگیر دولت انگلیس خوانده‌اند. در حالی که کسی سند و شاهدی برای اثبات این اتهام نداشت (و تا همین الآن ارائه نشده‌است). او چه حقوق‌بگیری بود که در تنگدستی زندگی می‌کرد و با اینکه در مقطعی، رئیس مجلس سنا و وزیر دارایی بود، وقتی همسرش در بستر بیماری افتاد، آه در بساط نداشت و تا پایان عمر در خانه اجاره‌ای زندگی می‌کرد؟
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سال ۱۳۲۸، در نخستین انتخابات مجلس سنا، سیدحسن تقی‌زاده، به عنوان یکی از سناتورهای تهران انتخاب شد و مدت شش سال، که بخشی از آن مصادف با سال‌های بحرانی نهضت ملی‌شدن صنعت نفت بود، ریاست مجلس سنا را به عهده داشت. با آنکه مناسبات شخصی او و دکتر مصدق پس از مجلس پنجم تیره شده بود، آنچنان که گفته‌اند در برابر دولت ملی‌گرا و سیاست‌های ضدانگلیسی دکتر مصدق، روشی محتاطانه، دوراندیشانه و گاه نیز تا حدودی تعدیل‌کننده تصمیمات مجلس شورای ملی، را در پیش گرفت. در برابر فشارهای سیاسی مخالفان دکتر مصدق، تقی‌زاده از وی حمایت کرد.
خودش تعریف کرده‌است زمانی که مصدق در زندان بود، سرلشکر آزموده به خانه من آمد و تقاضا نمود تا در مورد رساله دکتری مصدق که به ظاهر شبهه دینی دارد، مطلبی را ضد مصدق ارائه کنم تا در دادگاه بهتر بتوانند وی را محکوم کنند، اما من بی‌اختیار خنده‌ام گرفت، هم از اینکه نه مصدق را شناخته‌اند و نه کتاب او را فهمیده‌اند، پس به او[به آزموده] گفتم... بروید و خودتان را ملعبه نکنید و دست از این کارهای غلط بردارید.
سیدحسن تقی‌زاده در سال‌های پایانی عمر، توان حرکت را از دست داد و دچار فلج پا شد و در برخی مجامع با صندلی چرخدار ظاهر می‌شد و سرانجام در ۸ بهمن ۱۳۴۸، در انزوا در ۹۲ سالگی درگذشت. جنازه او از مسجد سپهسالار تشییع و از برابر ساختمان مجلس شورا عبور داده شد و در مقبره ظهیرالدوله دفن گردید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
وی سرد و گرم زیاد چشیده و رنگ و‌وارنگ بسیار دیده بود. از بزرگان صدر مشروطه و کسانی همچون عبدالحسین تیمورتاش، محمدعلی فروغی، قوام السلطنه و دکتر مصدق خاطره داشت. مرد سیاست بود اما یک دم از مطالعه و پژوهش غافل نبود.
کارهای علمی - فرهنگی آن مرد دانشمند، طیف گسترده و متنوعی را دربرمی‌گیرد: تحقیق، تألیف، روزنامه‌نگاری، تدریس، کتاب‌شناسی، ایراد خطابه و سخنرانی، همچنین پشتیبانی از فعالیت‌های علمی - فرهنگی به لحاظ مقام و موقعیت سیاسی که داشت، مشارکت در تأسیس و سازماندهی نهادهای علمی و فرهنگی و مشاوره و رایزنی در این زمینه‌ها...
...
بخش عمده‌ای از نوشته‌ها و یادداشت‌های او، به کوشش ایرج افشار به چاپ رسیده و مجتبی مینوی که از دوستداران او بود، کتاب‌های عمده، سلسله خطابه‌ها و مقالات مهمش را معرفی و بررسی کرده‌است. از آثار تحقیقی تقی‌زاده، پژوهش دربارهٔ گاه‌شماری و تاریخ تقویم و نجوم در ایران، برجسته است. او در بحث «گاهشماری‌های قدیم ایرانی» به توجهِ نیاکان ما به اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی و… هم، اشاره می‌کند. تاریخ برخی مذاهب کهن در ایران و از جمله آیین مانی، تاریخ عرب جاهلی مقارن با ظهور اسلام و پژوهش دربارهٔ فردوسی و ناصرخسرو، نیز ازجمله تلاش‌های اوست. نگارش اولین مقاله اساسی راجع به فردوسی را به تقی‌زاده نسبت می‌دهند که نمی‌دانم چقدر واقعی‌ست.
وی در دانشگاه کمبریج انگلستان، دانشگاه کلمبیای آمریکا و دانشکده معقول و منقول (الهیات کنونی) دانشگاه تهران، به تدریس مواد درسی زبان فارسی، تاریخ و فرهنگ ایران، تاریخ عرب در اوایل ظهور اسلام، تاریخ ادیان ملل قدیم و تاریخ علوم اسلامی اشتغال داشت. تقی‌زاده در عرصه اندیشه، به‌ویژه در دیدگاه‌هایش دربارهٔ فرهنگ و تمدن غرب، با مخالفت‌های شدید و مخالفانی جدی، تقریباً از همه سو، روبروبود. موضع او دربارهٔ فرهنگ و تمدن غرب، تغییر خط فارسی به لاتینی، ابتدا بسیار ناسنجیده و تحت تأثیر اندیشه کسانی همچون میرزا فتحعلی آخوندزاده، جهت تسهیل آموزش سریع عامه(مانند ترکیه) بود. بعدها از دیدگاه پیشین عدول کرد و نگرش گذشته خود را به تندروی ایام جوانی و اشتیاق به اصلاح و پیشرفت میهنش نسبت داد. 
«اینجانب در بیست سال قبل تمایلی به قبول خط لاتینی برای فارسی داشته و رساله‌ای به اسم مقدمهٔ تعلیم عمومی در آن باب نوشتم ولی بعدها بواسطهٔ معایبی که در این کار دیدم و اندیشهٔ خطری که برای مایهٔ ادبی و زبان خودمان پیدا کردم از آن عقیده عدول نمودم و اینک استغفار می‌کنم.»
لزوم حفظ فارسی فصیح خطابه، مجلهٔ یادگار، سال پنجم، شمارهٔ سی‌وششم، اسفند ۱۳۲۶.
...
او می‌پنداشت که صنعتی‌شدن کشور، پیشرفت علمی، آزادی سیاسی و عقیده و رشد فرهنگی و آموزشی، از راه «اخذ بلاشرط آداب و عادات فرنگ» و دستور عمل قراردادن این شعار که: «ایران باید ظاهراً و باطناً، جسماً و روحاً فرنگی‌مآب شود و بس» میسر است. البته سال‌ها بعد در نامه‌ای به ابوالحسن ابتهاج نوشته‌: اگر من مَردم را به اخذ تمدّن فرنگی تشویق کرده‌ام، قصدم تقلید سفیهانه و تجملّی نبود… [بلکه] میل به علوم و مطالعه و بنای دارالعلوم‌ها و طبع کتب و اصلاح حال زنان و احتراز از تعدّد زوجات و طلاق بی‌جهت و پاکی زبان و قلم و احترام و درستکاری و دفع فساد و رشوه و… بوده‌است. ازاین گذشته منظور من از تمدنی که غایت آمال باید باشد، تنها با سوادی اکثریت مردم و فراگرفتن مبادی علوم یا تبدیل عادات و لباس و وضع و معیشت ظاهری آن‌ها به عادات و آداب غربی نیست بلکه روح تمدن و فهم و پختگی و رشد اجتماعی و روح تساهل و آزادمنشی و آزادفکری و، بخصوص خلاص‌شدن از تعصبات افراطی و متانت فکری و وطن‌دوستی محکم ولی معتدل و شهامت و فداکاری در راه عقاید خود است که هنوز به این مرحله نزدیک نشده‌ایم.
این فکر که ما باید از فرق سر تا نوک پا غربی شویم، دیدگاه خود تقی‌زاده نبود. این اندیشه به‌طور مشخص از عبدالله جودت روشنفکر عثمانی است. او و توفیق فکرت، به چنین نتیجه‌ای رسیده بودند که باید الگوی توسعه فرنگی را پیش رو داشت. البته تقی‌زاده فراتر از غرب، به تجدّد می‌نگریست. ازاین‌رو جذب گرایش و روش ذهنی شد که برای غرب موفقیت‌های سیاسی و اقتصادی به همراه داشت ازجمله نظم و انضباط غرب.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
هیچ آدمی نیست که فقط یک آدم باشد
هیچ آدمی نیست که فقط یک آدم باشد. هیچ لحظه‌ای از زندگی آدم هم فقط آن لحظه نیست. تمام تاریخی که پشت سر اوست او را می‌سازد و آن آدم هم در لحظه معین چیز معینی است. تقی‌زاده به رغم فراز و نشیب فراوان در سراسر عمر، خواهان اعتلای ایران بود، در جوانی از راه تقلید از تمدن غرب، و وقتی برف روزگار بر سر و صورتش نشست، از مسیر حفظ اصالت تمدن ایران. او در کهن‌سالی در بسیاری از عقاید دوران جوانی از جمله لزوم پذیرش ظاهری و باطنی تمدن غربی تجدیدنظر کرده بود،
پس ما با چند تقی‌زاده روبرو هستیم. تقی‌زاده جوان، آرمانگرا، انقلابی و اصلاحگر، تقی‌زاده محتاط، محافظه‌کار، سیاستمدار و کهنه کار و گاه همنوا با قدرت حاکم، تقی‌زاده عالم و محقق که در پژوهش‌هایش مو را از ماست می‌کشید...
جوانی دوره آرمان‌گرایی او بود. در میانسالی به اعتدال و میانه‌روی رسید و هرگاه مجال و فرصت می‌یافت فعالیت سیاسی می‌کرد و اگر عرصه را بر خود تنگ می‌دید کنج عافیت می‌گزید و سرگرم تحقیق و پژوهش در فرهنگ و تمدن ایرانی می‌شد.
تقی‌زاده دهه‌های سی و چهل شمسی در قیاس با تقی‌زاده جوان دوران انتشار روزنامه کاوه، یکی نیست. او زمانی هوادار تغییر الفبا در ایران از فارسی به لاتین بود اما بتدریج از این نظر عدول کرد و آن را اشتباهات ناشی از درهم آمیختن سیاست و فکر با شور جوانی دانست و گفت باید با اصالت فرهنگ و تفکر خودمان، غرب را بشناسیم و در پذیرش آنچه برای ما مفید است قدرت تمیز داشته باشیم. در جوانی با ساده‌انگاری، و بی‌آنکه از نظریات و فرضیات علمی دربارهٔ تغییر خط مطلع باشد، می‌پنداشت که تغییر خط فارسی به لاتینی سوادآموزی را تسهیل می‌کند و راه را برای تحول فرهنگی کشور هموار می‌سازد. اما بعدها دیدگاه‌های خود را تعدیل و تصحیح کرد. در خطابه معروف باشگاه مهرگان گفت: «این جانب در تحریض و تشویق، اولین نارنجک تسلیم به تمدن فرنگی را در چهل سال قبل بی‌پروا انداختم». او آنقدر وجدان روشنفکری و اخلاق و منش داشت که وقتی دریافت، اشتباه کرده با شجاعت بیان نمود و تصحیح کرد.
...
از قول او نقل شده که محمد علی‌شاه تصور می‌کرد مشروطه‌خواهان قصد جانش را دارند… بعد می‌گوید اگر مدارای بیشتری با او می‌شد امکان سازش منتفی نبود. گویا به مجتبی مینوی گفته بود: «اگر در آن هنگام که محمد علی‌شاه آماده پذیرش خواسته‌های ما بود، لجبازی و یک دنده‌گی نمی‌کردیم و عزل او را نمی‌خواستیم، امروز گرفتار این وضعیت نبودیم!»
شماری از نوشته‌های تقی‌زاده 
مجموعهٔ «مقالات تقی‌زاده» با عنوان «مشروطیت» به کوشش «ایرج افشار» 
این مجموعهٔ، بیست و دو جلد را دربرخواهدگرفت. 
رسالهٔ تحقیق احوال کنونی ایران یا محاکمات تاریخی
مقدمهٔ تعلیم عمومی‌ یا یکی از سر فصل‌های تمدن، تهران، ۱۳۰۷ش.
از پرویز تا چنگیز، تهران، ۱۳۰۹.
گاه‌شماری در ایران قدیم، تهران، ۱۳۱۶.
تصحیح تحفه‌الملوک(از متون قدیمهٔ مجهول‌المؤلف). تهران، ۱۳۱۷.
لزوم حفظ زبان فصیح فارسی، تهران، ۱۳۲۶.
تاریخ عربستان و قوم عرب در اوان ظهور اسلام و قبل از آن، در ۳ جزوه، ۱۳۳۰.
خواص فطری و ملّی (خطابه‌ای که در سال ۱۳۳۳ق در مجمع محصلین ایرانی پاریس ایراد کرده)، راهنمای کتاب، سال نوزدهم، شماره‌های۷–۱۰، مهر – دی ۱۳۳۵.
مانی و دین او، تهران، ۱۳۳۵. کتاب فوق، راه گشای مانی‌شناسی در ایران است.
خطابه مشتمل بر شمه‌ای از تاریخ اوایل انقلاب و مشروطیت ایران، تهران، ۱۳۳۸
تاریخ انقلاب ایران(تقریرات)، مجلهٔ یغما، سال چهاردهم، شماره‌های ۲ – ۸، ۱۳۴۰.
اخذ تمدن خارجی، تهران، ۱۳۴۰.
بیست مقالهٔ تقی‌زاده، ترجمهٔ احمد آرام و کیکاوس جهانداری، تهران، ۱۳۴۰.
روزنامهٔ کاوه (برلن)، ۱۹۲۲ – ۱۹۱۷م و....

 
پانویس
فعالیت‌های فرهنگی تقی‌زاده در عصر پهلوی
سیدحسن تقی‌زاده در عصر پهلوی اول، در فعالیت‌های فرهنگی بسیاری شرکت داشت، در کمیسیون معارف، هیئت مؤسس انجمن آثار ملی، شیر و خورشید سرخ ایران، عضویت در کنگره خاورشناسان در کمبریج، کنگره ابن سینا در بغداد، کنگره خاورشناسان در مونیخ، ریاست کنگره ایران‌شناسان در تهران… 
در عصر پهلوی دوم، از جمله در این نهادهای علمی و فرهنگی عضو بود: 
شورای عالی فرهنگ و هنر، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، انجمن ایرانی فلسفه و علوم انسانی، فرهنگستان ایران، مؤسس کتابخانه مجلس شورای ملی، بانی مهم‌ترین مجموعه منابع مطالعات ایرانی(در کتابخانه مجلس سنا)، عضو مؤثر در تأسیس چاپخانه افست، نشر متن کتیبه‌های ایرانی، ترجمه دائره‌المعارف اسلام (که ناتمام ماند)، نشر نخستین کتاب‌شناسی‌ها و فهرست‌های منظم به فارس و…
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 
فراماسون‌بودن، لزوماً به معنی اجنبی‌پرستی و وابستگی نیست
برخی، تأثیر و نفوذ تقی‌زاده را در سازمان‌های علمی - فرهنگی عصر پهلوی، وابستگی به تشکیلات فراماسونری دانسته‌اند. نقش تقی‌زاده در لژ فراماسونری جای اما و اگر دارد و ممکن است هنگامی که در استانبول بوده در یک یا دو نشست شرکت کرده باشد، اما به این معنا نیست که وی بخشی از یک توطئه غربی بوده‌است. بگذریم که فراماسونری به عنوان یک کلوب و محفل سیاسی با شعارهای آزادی و برابری بیگانه نیست و همیشه وابستگی و خیانت را تداعی نمی‌کند.
جورج واشینگتن، توماس جفرسون، ادامز، فرانکلین و ناپلئون، فراماسون و در عین حال میهن دوست بودند. فراماسون بودن لزوماً به معنی اجنبی‌پرستی و وابستگی نیست. فراماسون‌ها با شعار «آزادی، برابری، برادری» نقش بزرگی در انقلاب آمریکا در سال‌های ۱۷۷۵–۱۷۸۳ علیه استعمار انگلیس، در انقلاب کبیر فرانسه در سال ۱۷۸۹ علیه نظام اشرافی فرانسه داشتند. همچنین آموزه‌های فراماسونری نقش کلیدی در ایدئولوژی انقلاب آمریکای جنوبی بر ضد استعمار اسپانیا به رهبری سیمون بولیوار داشت. 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
قالیچه نفیسی که به تقی‌زاده پیشکش شد
بروایت محمد‌علی جمالزاده، درگیر و دار مشروطه خواهی، سیدحسن تقی‌زاده هنوز بیش از سی سال نداشت که به نمایندگی تبریز در مجلس اول انتخاب شد و هنوز از گرد راه نرسیده بود که در تهران اعتبار زیادی به هم زد. هم در مجلس و هم در خارج از آن یکی از سران انقلاب به‌شمار می‌رفت و در میان مردم عزت و احترام زیادی داشت. هرشب گروهی از مریدانش به مسجد سید نصرالدین می‌آمدند و پشت سرش نماز می‌خواندند. دوره‌ای بود که کسی با اعتبار سیاسی او در سلسله قدیسین و نظر کردگان به حساب می‌رفت و بی‌شک می‌توانست در فرصت کوتاهی مال بزرگی گرد[آوری] کند. یک شب پس از نماز تاجری پیش آمد و پس از عرض ارادت بسیار قالیچه نفیسی به تقی‌زاده تقدیم کرد. او تشکر نمود و گفت که هدیه را نمی‌پذیرد. چون اصرار زیاد اثری نداشت بالاخره آن تاجر گفت که بهای قالیچه بیست تومان است و من خواهش می‌کنم شما آن را بخرید. تقی‌زاده پذیرفت و به تاجر گفت که شب بعد پول قالیچه را به او خواهد داد. فردا شب پس از نماز تقی‌زاده به آن تاجر گفت من امروز در بازار قالیچه را قیمت کردم معلوم شد شصت تومان است، و من شصت تومان ندارم که برای آن بپردازم و هرقدر تاجر عجز و التماس کرد که بیست تومان بدهد نپذیرفت. 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کسروی، آدمیت و شریعتی، منتقد تقی‌زاده بودند
 احمد کسروی، دکتر فریدون آدمیت و دکتر علی شریعتی از منتقدین تقی‌زاده بودند. 
کسروی، او و درواقع گروه تقی‌زاده را در رابطه با ترور سیدعبدالله بهبهانی و...زیر سؤال می‌برَد و در تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان بر آن انگشت می‌گذارَد. گفته می‌شود زاویه و فاصله کسروی با تقی‌زاده، بنوعی به دلیل نیاز عارف قزوینی هم بود که اعتیاد و تنگدستی آزارش می‌داد. گویا زمانی که تقی‌زاده وزیر مالیه (دارائی) بوده (ادارهٔ اوقاف هم به آن وزارتخانه وابستگی داشت)، کسروی از او می‌خواهد چند ده (خالصه دولتی) را در اختیار عارف که «شاعر ملی» است قرار دهد تا کسروی بوسیله آدم مطمئنی آنها را اداره کند و عایداتش را بعد از پرداختن سهم دولت، به عارف واگذار نماید، اما تقی‌زاده قبول نمی‌کند نه فقط به این خاطر که آدمی بود اهل حساب و کتاب، بلکه چون خط فکری عارف و کسروی را هم نمی‌پسندید. 
... 
دکتر شریعتی که گفته بود ما باید از غرب تقلید کنیم، تقلید کنیم که یاد بگیریم نه اینکه یاد بگیریم تقلید کنیم و در بحث «چه باید کرد» تصریح کرده بود: این شعار که - ما نباید هر چه را فرنگی‌ها می‌کنند یا می‌گویند بپذیریم باید خود بیندیشیم و استقلال داشته باشیم - شده‌ یک بهانه آبرومندانه برای توجیه بی‌سوادی و بی‌شعوری و مزخرف بافی کسانی که هِر را از بِر تشخیص نمی‌دهند و چنین وانمود می‌کنند که اعلام استقلال فکری و سرباز زدن از تقلید در برابر زندگی و فرهنگ اروپایی اعطای برات آزادی اوست! او که بارهاگفت من تقلید از غرب را نفی نمی‌کنم، بلکه معتقدم آنچه که الان به نام تقلید از غرب مطرح شده، تقلید کاذب و دروغین از غرب است… نه تقلیدی آموزنده و انتخاب شده، که خودمان انتخاب می‌کنیم ـ‌ در وصیتنامه خودش با اشاره به «تکرار و تقلید و ترجمه» می‌گوید از این سه «ت» همیشه بیزارم. به همان اندازه که از آن دوتای دیگر، تقی‌زاده و تاریخ. 
واقعش حرف او در مورد تقی‌زاده اصلاً قابل دفاع نیست.
... 
روشنفکر و مورخ غیرمذهبی نامدار ایران ــ دکتر فریدون آدمیت، تقی‌زاده را طرفدار «فاعلیت سیاست انگلیس» می‌پنداشت.(مقالات تاریخی ص ۱۳۳) و او را که به ایران عشق می‌ورزید «تُرک‌دوست و عرب‌پرست» معرفی می‌کرد (مقالات تاریخی، ص ۱۳۶).
آدمیت «در شرح و روایت خود از مشروطه و طرح و تبیین پیش زمینه‌های آن تیغ برنده نقد و نکوهش خود را متوجه شخص تقی‌زاده و کارنامه او در مشروطه می‌کند» 
آن مورخ ارجمند با نقل این گفته تقی‌زاده که با اشاره به تماشائیان مجلس و انجمن‌ها، گفته بود «تأسیس نظام مشروطه را همین اشخاص که در کوچه و بازار راه می‌روند و اینجا نشسته‌اند درست کرده‌اند» – به نکاتی اشاره نموده‌اند که شایان تأمل است و هر پژوهشگری ازجمله تقی‌زاده، نمی‌تواند به آن توجه نکند.
حرکت مشروطه‌خواهی را مردم «کوچه وبازار» به وجود نیاوردند، و نظام مشروطه پارلمانی ابتکار عوام سرگذر نبود. آن نهضت با مشارکت همه رده‌ها و طبقات در یک امتزاج کامل شهری پدید آمد، و رهبران آن هم شناخته شده‌اند. هر نهضت فکری مترقی به هر دوره تاریخ- حاصل کاراقلیت هوشمند صاحب دانش و فکر بوده‌است، یعنی آنانکه منشأ تحول افکار و حرکت اجتماعی گشته‌اند. هیچ لازم نیست از توده عوام تصوری شاعرانه و رمانتیک بیافرینیم، توده‌ای که تجسم ابتذال و معیارهای ابتدایی و شور و هیجان غیرعقلانی است. از مغز عوام چه می‌تراوید که درجهت ترقی جامعه به کار آید؟ مردمانی که خود از دانش و روشن اندیشی و استدلال منطقی بهره‌ای نداشتند، به ذات نمی‌توانستند مبتکر رفورم سیاسی و اجتماعی باشند. در آن نهضت عمومی، مردم کوچه و بازار در بهترین صورتش دنباله رو رهبران هوشمند بودند و به حرکت اجتماعی نیرو دادند، دربدترین حالتش پرخاشگر و ابزار خشونت و کردار جنون آمیز بودند... نظام مشروطه پارلمانی ما زمانی تأسیس یافت که توده بی فرهنگ و… خبرنداشتند که در جهان هستی چیزی هم به عنوان حقوق انسانی و آزادی سیاسی و حکومت انتخابی هست. ادعای آن انجمن‌ها در بانی مشروطیت بودن و تأیید آن ازجانب…نماینده اقلیت (تقی‌زاده)، عوام فریبی بود و از شعارهای فدائیان و مجاهدین بادکوبه‌ای آب می‌خورد. جواب آن را از همان دیار طالبوف تبریزی به یکی از دیگر نمایندگان آذربایجان (میرزا فضلعلی آقا) فرستاده بود. طالبوف نوشت: «از رجاله یا جهله و فعله در هیچ نقطه دنیا اصلاح امور جمهوربه عمل نیامده مگر هرج و مرج».
... 
عنوان مقاله - یک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل - توصیفِ «آ. لمبتون» (A. K. S. Lambton) از سیدحسن تقی‌زاده است. خانم لمبتون نویسنده کتاب «مالک و زارع در ایران»، پارسی‌دان انگلیسی و کارشناس تاریخ ایران در دوره‌های سلجوقیان، مغول‌ها، صفویان و قاجارها و پژوهشگر برجستهٔ مسائل ایران بود. 

منابع
• احسان یارشاطر، درگذشت[سیدحسن تقی‌زاده]، دانشمند و دانش‌پروری گرانقدر
• والتر برونو هنینگ، احسان یارشاطر، ران ملخ، پژوهش‌هایی در بزرگداشت سیدحسن تقی‌زاده
• عبدالحسین نوایی، فتح تهران
• جمشید بهنام، اندیشمندان ایرانی در برلن
• احمد کسروی، تاریخ هیجده ساله آذربایجان
• دانشنامه جهان اسلام: تقی‌زاده، سیدحسن
• اسماعیل رائین، فراموشخانه و فراماسونری در ایران
• فرهنگ رجال قاجار، جورج پ. چرچیل، غلامحسین میرزا صالح
• عبدالحسین شیبانی، خاطرات مهاجرت از دولت موقت تا کمیته ملیون[میلیون]
• کاوه بیات و رضا آذری شهرضایی، آمال ایرانیان از کنفرانس صلح پاریس تا قرارداد ۱۹۱۹
• جلسه ۱۰۳، مجلس شورای ملی
• جلسه ۲۵۲ مجلس شورای ملی، ۲۱ بهمن ۱۳۰۴
• مقالات تقی‌زاده
• علی ابوالحسنی. آخرین آواز قو

• ابوالفضل لسانی، طلای سیاه یا بلای ایران (نطق تقی‌زاده)

• عبدالله امیر طهماسب، تاریخ شاهنشاهی
• ابوالحسن ابتهاج، خاطرات ابوالحسن ابتهاج
• ایرج افشار، زندگی طوفانی، خاطرات سیدحسن تقی‌زاده 
• ایرج افشار، اوراق تازه‌یاب مشروطیت و نقش تقی‌زاده
• ایرج افشار، نامه‌های قزوینی به تقی‌زاده
• ایرج افشار، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه
• ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان
• ابراهیم صفائی، رهبران مشروطه 
• مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲و ۱۳ و ۱۴ هجری
• باقر عاقلی، نخست‌وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی،
• یحیی دولت‌آبادی، حیات یحیی
• عباس زریاب خویی و ایرج افشار، نامه‌های ادوارد براون به سیدحسن تقی‌زاده،
• محمد مجتهدی، تقی‌زاده و روشنگری‌ها در مشروطیت ایران
• ایلزه ایچرنسکا، تقی‌زاده در آلمان قیصری…
• مهدی محقق، آشنایی با تقی‌زاده
• ناصر نجمی، بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی
• ضیاء صدرالاشرافی، سیدحسن تقی‌زاده (خاطرات)
• ضیاء صدرالاشرافی، یادنامه میرزاجعفر سلطان‌القرایی - در سوگ دائی و استادم -انتشارات دانشگاه تبریز شماره ۳۱۳
• محمدعلی همایون کاتوزیان، هشت مقاله در تاریخ و ادب معاصر
• محمدعلی همایون کاتوزیان، «سیدحسن تقی‌زاده، سه زندگی در یک عمر»، ایران‌نامه، سال ۲۱، شماره ۸۳
• محمدعلی همایون کاتوزیان، ایرانیان دوره باستان تا دوره معاصر
• فریدون آدمیت، ایدئولوژی، نهضت مشروطیت ایران
• رضا بیگدلو، باستان‌گرایی در تاریخ معاصر ایران
• سهراب یزدانی، تقی‌زاده نماینده اجتماعیون عامیون نبود
• عباس میلانی، مجلهٔ کاوه و مسئله تجدد،ایرانشناسی، سال۲، شماره ۳
• ابراهم صفائی، رهبران مشروطه
• احسان طبری، کسروی، هدایت، تقی‌زاده [رساله ناتمام]
• فصلنامه مطالعات تاریخی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
• سیدحسن تقی‌زاده به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی،
• تورج اتابکی، تقی‌زاده پیرو وفادار تجدد آمرانه
• ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی،
• عباس زریاب خویی، تقی‌زاده آنچنان که من شناختم
• عبدالحسین آذرنگ، سیدحسن تقی‌زاده
• بهرام مشیری، زندگی طوفانی سید‌حسن تقی‌زاده 
• رحیم رضازاده ملک، شخصیت و عملکرد سیدحسن تقی‌زاده با استناد به نوشته‌های کسروی
• لمبتون، آ. اس، سیدحسن تقی‌زاده- ایران نامه
• حسین‌آبادیان، بحران مشروطیت در ایران
• مسئله نفت و تقی‌زاده، و رضاشاه و…، مجله روزگار نو، اردیبهشت ۱۳۷۱
• ژانت آفاری، رضا رضایی، انقلاب مشروطه ایران ۱۹۰۶–۱۹۱۱،
• علی انصاری، تقی‌زاده سوسیال دموکرات و جمهوری‌خواه بود
• حسن مرسلوند، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران
• محمدعلی جمالزاده، خاطرات به کوشش ایرج افشار
• محمدعلی جمال‌زاده، سیدحسن تقی‌زاده، مجله یغما، سال ۱۹، شماره ۱۱.جمشید ضرغام بروجنی، تقی‌زاده
• رحیم خستو، تقی‌زاده، منازعه در اندیشه و عمل
• سلام الله جاوید، گوشه‌ای از خاطرات
• عباس منوچهری، پارادوکس تجددطلبی در آراء تقی‌زاده
• ناصح ناطق، در باره تقی‌زاده
• مجد طباطبایی، رجال آذربایجان
• سید حسین نصر، [تقی‌زاده] فرنگی‌مآبی که محافظه کار شده بود، اندیشه پویا، شماره ۳۹
• منوچهر بختیاری، نهضت مشروطه و نقش تقی‌زاده...
• گفتار برلین، ادعای سید‌حسن تقی‌زاده در مورد تاسیس نظام مشروطه و پاسخ فریدون آدمیت
• ادوارد براون، نامه به آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و جواب او، یادگار، سال ۱، شماره ۲
• نامه‌های ادوارد براون به تقی‌زاده 
• نامه‌های قزوینی به تقی‌زاده
• نامه‌های فروغی به تقی‌زاده
• نامه‌های ولادیمیر مینورسکی به تقی‌زاده، یغما سال ۲۹ شماره ۱۲
• مجتبی مینوی، یاد یاردرگذشته، راهنمای کتاب، سال ۱۳، شماره ۱۰-۱۲
• سامان صفرزائی، هیچ کس جواب معمای تقی‌زاده را ندارد
• ماشالله آجودانی، سازندگان ایران مدرن 
• علی سجادی، تلاش تقی‌زاده در «گیتی مدار» کردن حکومت
• تقی‌زاده از نگاه مصدق، آینده، سال ۱۲، شماره ۷ و ۸ 
• محمد امینی، زندگی طوفانی سید‌حسن تقی‌زاده
• مذاکرات مجلس، کیهان شماره ۱۷۴۷، مورخه ۲۷/۱۱/۹ 
• هفت تلگراف از تقی‌زاده در مورد اولتیماتوم روسیه، یغما، سال ۲۶، شماره ۱
• نامه تقی‌زاده به حسین مکی، ۱۷ مرداد ۱۳۳۸
• نامه تقی‌زاده به ستارخان
• نامه‌های ستارخان به تقی‌زاده

همه نوشته‌ها و ویدئوها در آدرس زیر است: 
...
همنشین بهار 

منبع:پژواک ایران


همنشین بهار

فهرست مطالب همنشین بهار در سایت پژواک ایران 

*رضاشاه؛ فقط در ستم و سرکوب، خلاصه نمی‌شود  [2023 Apr] 
*عهدنامهِ مودتِ ۱۹۵۵، بین ایران و ایالات متحده  [2023 Apr] 
*تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد; فتوای آخوندها در زندان شاه سپاس سپاس اعلیحضرتا فتوای آخوندها در زندان شاه سپاس سپاس اعلیحضرتا [2023 Mar] 
*یادی از دکتر سیدجواد طباطبایی یکی از شارحین هگل در ایران  [2023 Mar] 
*نیو استارت New START پیمان جدید کاهش تسلیحات استراتژیک  [2023 Feb] 
*نشست مهم سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷  [2023 Feb] 
*۱۹ بهمن سال ۶۰، خانه زعفرانیه جان‌باختنِ موسی خیابانی و نقش جعفر مشتاق  [2023 Feb] 
*اولین و آخرین دیدار نویسندگان با آیت‌الله خمینی (۲۹ بهمن ۱۳۵۷)  [2023 Feb] 
*پیش‌زمینه‌های حضور مجاهدین در عراق / گذشته، سرزمین غریبی است  [2023 Jan] 
*گفت‌وگوی نمایندگان مسعود رجوی با سرویس استخبارات عراق (در دوره صدام)  [2023 Jan] 
*اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر آرمان مشترک تمام مردمان و ملت‌ها  [2023 Jan] 
*کنوانسیون چهارم ژنو / Fourth Geneva Convention  [2023 Jan] 
*راه طی نشده با نشیب و فراز بسیار  [2023 Jan] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی  [2022 Dec] 
*پیشه‌وَری و آنچه در آذربایجان گذشت برگ زرینی از رومانتیسم ایرانی  [2022 Dec] 
*نیکوس کازانتزاکیس همسفر تاریخ و همدم اساطیر  [2022 Dec] 
*قتلِ فروهرها، مختاری، پوینده و مجید شریف به روایت قاتلین  [2022 Dec] 
*اِن‌تَن‌گِل‌مِنت Entanglement (گره‌خوردگی و درهم‌تنیدگی)  [2022 Oct] 
* انقلاب گیسوان «زن، زندگی، آزادی» (ژن، ژیان، ئازادی)  [2022 Sep] 
*دالان زنگِزور Zangezur corridor  [2022 Sep] 
*طالقانی، آیه مدارا و شرح صدر  [2022 Sep] 
*گورباچف؛ پیشگام پایان جنگ سرد Горбачев - пионер конца холодной войны  [2022 Sep] 
*غبارزدایی از محمد بن زکریای رازی  [2022 Aug] 
*دو نامه قوام‌ السلطنه به پادشاه و پاسخ دربار به نخستین نامه وی  [2022 Aug] 
*متن کاملِ قانون اساسی مشروطه و متمم آن  [2022 Aug] 
*سایه، «پیر پرنیان اندیش» و ارغوانش  [2022 Aug] 
*مشروطه؛ بنیان‌هایِ ذهنی جامعهِ ما را تکان داد  [2022 Aug] 
*تلسکوپ جیمز وب تاریخ کیهان را بازنویسی خواهد کرد  [2022 Jul] 
*محکومیت حمید نوری و استاندارد یاماشیتا Command responsibility [2022 Jul] 
*از نورد استریم تا کربن خنثی  [2022 Apr] 
*روابط ایران و روسیه در گذر تاریخ  [2022 Apr] 
*رضا براهنی: شریعتی، دیدار در زندان  [2022 Apr] 
*فیلم قدرت سگ Power of the Dog  [2022 Mar] 
*عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاست بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند [2022 Mar] 
*پرونده حمید نوری به نسل‌کشی ارتباطی ندارد  [2022 Mar] 
*پیمان مینسک و تراژدی در اوکراین  [2022 Mar] 
*بگير و ببند و کُشتار، در آغاز انقلاب   [2022 Feb] 
*نشست مهم سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2022 Feb] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰ ناگهان موسی زنده شد و اسلحه کشید   [2022 Feb] 
* کارلوس در وین; گروگانگیری در اجلاس اوپک  [2022 Jan] 
*ترور حسنعلی منصور مبارزه با فراموشی یک وظیفه تاریخی است   [2022 Jan] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2022 Jan] 
*کنفرانس گوادلوپ؛ ژنرال هایزر، انقلاب ۵۷   [2022 Jan] 
*عراق؛ حزب بعث، و خُلق‌ و‌ خویِ صدام حسین  [2021 Dec] 
* سیروس نهاوندی، اسب تراوای ساواک   [2021 Dec] 
*۱۶ آذر سال ۳۲، ربطی به ورود نیکسون به ایران نداشت  [2021 Dec] 
* استخبارات صدام و بمباران مَحَلّه گیشا  [2021 Dec] 
*جبهه دموکراتیک ملی غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Nov] 
* کاروانسرا سنگی و لباس شخصی‌های حکومتی غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Nov] 
*جنگ جهانی اول؛ یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر  (۱۷) تاریخ جهان دادگاه جهان است [2021 Nov] 
*صفرخان، آن سرو بلند که ایستادگی برازنده‌اش بود  [2021 Nov] 
*...کورشِ تاریخی با توهّماتِ ما، از بُنیاد متفاوت است  [2021 Oct] 
*شجریان، شمایلِ فرهنگیِ موسیقیِ ایران   [2021 Oct] 
*پرونده احمد کسروی ننگ دادگستری ایران بود... غبارزدایی از آینه‌ها [2021 Oct] 
*غبارزدایی از آینه‌ها ژاله خون شد؛ هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2021 Sep] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷ ثبت امر واقع برای مبارزه با فراموشی  [2021 Jul] 
*نامه دکتر احمد دانش اولین جراح پیوند کلیه در ایران به آیت‌الله منتظری  [2021 Jul] 
*شاهنامه فردوسی تأملی عظیم است  [2021 Jun] 
*خطابهِ آلبر کامو برنده نوبل ادبیات در سال ۱۹۵۷  Albert Camus – Banquet speech  [2021 May] 
*صورتِ استنطاق میرزا رضا کرمانی؛ ضارب ناصرالدین شاه   [2021 May] 
* ترور رزم‌آرا سیاسی‌ترین سپهبد تاریخ نوین ایران   [2021 Apr] 
*دادگاه استکهلم / دادگاه نورنبرگ   [2021 Apr] 
*چین و ماچین و راه ابريشمیِ ديپلماسی  [2021 Apr] 
*غبارزدایی از آینه‌ها نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷  [2021 Feb] 
*فکر کردن به آنچه فکر نکردنی است تلگراف ویلیام سالیوان به وزارت امور خارجه   [2021 Feb] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۲۰)   [2021 Jan] 
*دکتر سیروس سهامی و رنج‌هایش +نامه دکتر علی شریعتی به ایشان   [2021 Jan] 
*تفنگ‌کِشی و برادرکُشی در روستای گاپیلون ۴ بهمن سال ۱۳۶۴   [2021 Jan] 
*شاه و پدرش؛ قدمهای بزرگی به نفع ایران برداشتند، اما...  [2021 Jan] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۹)  [2021 Jan] 
*شهسواران میدان علم (۱) نیوتن، ارسطوی دوران مدرن  [2021 Jan] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۸)   [2020 Dec] 
*ای همه هستی ز تو، آیا تو هم هستی؟   ?Eli, Eli, lema sabachthani  [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۷)   [2020 Dec] 
*دفاعيات پرشور شکرالله پاک‌نژاد در دادگاه نظامی  [2020 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی   Yalda (Shab-e Cheleh) and Winter Solstice  [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۶)   [2020 Dec] 
*اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر Universal Declaration of Human Rights [2020 Dec] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۱۵)   [2020 Dec] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۱۴)   [2020 Dec] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۳)  [2020 Nov] 
*شجریان، شمایلِ فرهنگیِ موسیقیِ ایران  [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۱)   [2020 Nov] 
*کورشِ تاریخی با توهّماتِ ما، از بُنیاد متفاوت است   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱۰)   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۹)   [2020 Nov] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۸)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۷)   [2020 Oct] 
*یادی از دکتر محمد مصدق رِندِ شریفِ هوشمند   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۶)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۵)  [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۴)   [2020 Oct] 
* زنانی که شکست را شکست دادند (۳)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۲)   [2020 Oct] 
*زنانی که شکست را شکست دادند (۱)   [2020 Sep] 
*طولانی‌ترین جنگ متعارف کلاسیک در قرن بیستم در جنگ ایران و عراق هر کسی کشک خود را می‌سابید  [2020 Sep] 
* نامه تاریخی دکتر مصطفی رحیمی به آیت‌الله خمینی  [2020 Sep] 
*فایل صوتی جعفر شریف امامی؛ شب قبل از ۱۷ شهریور ۵۷   [2020 Sep] 
*۱۲ نکته در مورد حکیم زَکَریای رازی   [2020 Sep] 
* رئیس‌علی دلواری؛ در هنگامهِ خطر، غیبش نمی‌زد  [2020 Aug] 
*سوم شهریور ۱۳۲۰- هجوم متفقین به ایران  [2020 Aug] 
* کودتای ۲۸ مرداد به روایت دکتر غلامحسین صدیقی   [2020 Aug] 
*نشست‌های دکتر شاپور بختیار با شورای امنیت ملی در سال ۵۷   [2020 Aug] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2020 Aug] 
*«بختیارِ» با اختیار، و نامه‌هایش به خمینی   [2020 Aug] 
*جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران   [2020 Aug] 
* بگير و ببند و کُشتار، در آغاز انقلاب   [2020 Jul] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷  ثبت امر واقع برای مبارزه با فراموشی  [2020 Jul] 
* آزمایش‌ میلگرم و زندان استانفورد   [2020 Jul] 
*صورت مذاکرات شورای انقلاب در مورد مراسم سالگرد درگذشت دکتر مصدق در احمدآباد ۱۴ اسفند سال ۵۷  [2020 Jul] 
*گفتگوی مسعود رجوی با دستگاه اطلاعاتی صدام   [2020 Jun] 
*اخلاق ماکیاولی و سیاست مروانی آیا تزویر و نادرستی، کوتاه‌ترین راه نیل به پیروزی است؟   [2020 Apr] 
*پرونده احمد کسروی، ننگ دادگستری ایران بود..  [2020 Mar] 
*مردی از تئاتر گفت‌و‌شنود با ناصر رحمانی‌نژاد   [2020 Mar] 
*عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2020 Mar] 
*داستان یهودیان بَنی‌قُریْظه غبارآلود است  [2020 Feb] 
*نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2020 Feb] 
* کنفرانس یالتا Yalta Conference تقسیم جهان به مناطق نفوذ  [2020 Feb] 
*تاریخ، بایگانی اسناد مرده نیست یاد کنفدراسیون بخیر   [2020 Feb] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰ ناگهان موسی زنده شد و اسلحه کشید   [2020 Feb] 
*نشست‌های دکتر شاپور بختیار با شورای امنیت ملی در سال ۵۷  [2020 Feb] 
*دکتر شاپور بختیار و روزِ « ر+ ۱»   [2020 Jan] 
*معامله قرن و بازتعریف معنای بحران   [2020 Jan] 
*فکر کردن به آنچه فکر نکردنی است تلگراف ویلیام سالیوان به وزارت امور خارجه آمریکا   [2020 Jan] 
*جامعه ایران با بحرانی عمیق روبروست بیانیه ۵۸ نفر از فرهنگ‌ورزان ایران(۱۱ آبان ۱۳۵۶)  [2020 Jan] 
*شاه، اسناد دفتر راکفلر و خالی‌بندی ژنرال هایزر  [2020 Jan] 
*دفاعيات پرشور شکرالله پاک‌نژاد در دادگاه نظامی  [2019 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی  [2019 Dec] 
* تیرباران نیکلای چائوشسکو و همسرش انسان گرگ انسان است   [2019 Dec] 
* عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2019 Dec] 
*غبارزدایی از آینه‌ها محاکمه و اعدام شیخ فضل‌الله نوری   [2019 Dec] 
*عاقبت از ما غبار مانَد و بس  [2019 Nov] 
*گفت‌و‌شنود با خانم هایده ترابی - استوانه گِلی کورش واقعیت دارای حقیقت‌های گوناگونی  [2019 Oct] 
*دایره‌المعارف‌ها، شناسنامه‌های حقیقی یک ملت‌اند یادی از دکتر غلامحسین مصاحب  [2019 Oct] 
*گفت و شنود با باقر مومنی، میلیتانت سیاسی (1) مسأله تاریخ، تاریخ مسأله‌هاست   [2019 Oct] 
*دونالد ترامپ و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی آمریکا  America’s Foreign Policy Traditions  [2019 Sep] 
*یکبار دیگر، یازده سپتامبر  [2019 Sep] 
* داستان عاشورا، آلوده به خرافه و افسانه است  [2019 Sep] 
* بازجویی دکتر علی شریعتی در ساواک (۱) مکتوب چهل صفحه‌ای   [2019 Aug] 
* نشستِ آیت‌الله منتظری با قاتلین زندانیان سیاسی دوشنبه ۲۴ مرداد ۱۳۶۷   [2019 Aug] 
*جنبش مشروطه یکی از برجسته ترین رویدادهای تاریخ ایران  [2019 Aug] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان - جمعه ۳۱ تیر سال ۶۷   [2019 Jul] 
*چهل سؤال پیرامون قتل‌عام سال ۶۷   [2019 Jul] 
* در پسِ تابلویِ جیغ   [2019 Jul] 
* گرگها فرمانروایى مى‌کنند ــ دکتر جِکیل و آقای هاید  Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde  [2019 Jul] 
* معامله قرن و بازتعریف معنای بحران Deal of the Century  [2019 Jul] 
*سازمان ملل و معاهدهٔ منع شکنجه UNCAT   [2019 Jun] 
*داستان پَهپاد آمریکایی حقیقت نباید در بند این پرسش باشد که به نفع کیست   [2019 Jun] 
*تئوری ریسمان String Theory تارهای رقصندهٔ انرژی Dancing Filament of Energy  [2019 Jun] 
*خطابه دکتر مصدق در دیوان بین‌المللی دادگستری(دادگاه لاهه)  [2019 Jun] 
*نگاهی دوباره به یک استعفا  [2019 Jun] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۵) محمدعلی فروغی (ذُکاءالمُلک) سیاست‌ورز چندساحَتی  [2019 Jun] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۴) نصرت‌الله فیروز، و داستانِ حذف و قتل وی در سمنان  [2019 May] 
*دولتمردان عصر رضاشاه (۳) تیمورتاش، تواناترین چهره سیاسی دوران مدرن   [2019 May] 
* دولتمردان عصر رضاشاه (۲) علی‌اکبر داور نماد مدرنیته اداری در ایران   [2019 Apr] 
* عدالتخانه و ویرانگرانش گفت‌وشنود با ایرج مصداقی   [2019 Apr] 
*سیدحسن تقی‌زاده یک مرد فکور در هیئت یک مرد عمل   [2019 Mar] 
*عَلَمِ دولت نوروز به صحرا برخاست بهار می‌آید هر چند زمستانیان نخواهند   [2019 Mar] 
*پرونده احمد کسروی، ننگ دادگستری ایران بود   [2019 Mar] 
*تنظیم رابطه نظامهای استبدادی شاه و شیخ با وکلای مستقل  [2019 Feb] 
*عشق، شب‌چراغ زندگی‌ست «وَلـِنـْتـایـْنْ دِی» Valentine's Day   [2019 Feb] 
*«بختیارِ» با اختیار، و نامه‌هایش به خمینی   [2019 Feb] 
* نشست تعیین‌کننده سران ارتش شاه صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷   [2019 Feb] 
* عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۲) قرارداد ۱۹۱۹   [2019 Feb] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۱) قرارداد سن پترزبورگ(۱۹۰۷)   [2019 Jan] 
*گفت‌وشنود با مرجان براتی دختری با گوشواره مروارید   [2019 Jan] 
*«آمور میو» Amor mio کجاست عشق که سرود زندگی سر کند؟   [2019 Jan] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱۰) پیمان آخال(آخال تِّکه) (1881) Treaty of Akhal  [2018 Dec] 
* نامه تهرانی(بازجوی ساواک) به آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله لاهوتی   [2018 Dec] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۹) Goldsmid Arbitration قرارداد(حَکَمیّتِ) گلدسمید  [2018 Dec] 
* ۶۰۰ ویدئو و مقاله... لحظه‌هایِ بودن Moments of Being  [2018 Dec] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (8) Treaty of Paris 1857 معاهده پاریس  [2018 Dec] 
*پای سخن «آذر بی‌بی»(آذر قشقایی) - به یاد بهمن   [2018 Nov] 
*لو رفتن خانه زعفرانیه ۱۹ بهمن سال ۶۰   [2018 Nov] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۷) Treaties of Erzurum قرارداد ارزنه‌الروم  [2018 Nov] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (66) جنگ جهانی اول یکی از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر  [2018 Nov] 
* عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۶) قراردادِ نوامبر ۱۸۱۴ (عهدنامهٔ تهران)   [2018 Nov] 
*گفت‌و‌شنود با هدایت‌ متین ‌دفتری(۱) اگر حقوق رعایت نشود زندگی هم باطل است  [2018 Oct] 
*گفت‌و‌شنود با خانم هایده ترابی - استوانه گِلی کورش واقعیت دارای حقیقت‌های گوناگونی است   [2018 Oct] 
* مدیحهِ کورش، یا لعنت‌‌نامه برای نَبونَئیدوس   [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۵) معاهده صلح ترکمانچای  [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۴) عهدنامهٔ گلستان Гюлистанский договор  [2018 Oct] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۳) Anglo-Persian Treaty of 1812 عهدنامهٔ مُفَصّل   [2018 Oct] 
*دکتر علی شریعتی و مکتب فرانکفورت   [2018 Oct] 
*تاجگذاری «شاهنشاهِ اسلام‌پناه» در گذشته نباید زیست اما، به گذشته باید نگریست [2018 Oct] 
*گفت‌و‌شنود با هدایت‌ متین ‌دفتری(1) اگر حقوق رعایت نشود زندگی هم باطل است  [2018 Sep] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۲) Preliminary Anglo-Iranian Treaty قرارداد مُجمَل (عهدنامهٔ مقدماتی)  [2018 Sep] 
*داستان عاشورا، آلوده به خرافه و افسانه است   [2018 Sep] 
*عهدنامه‌های ایران در عصر قاجار (۱) Treaty of Finckenstein پیمان فینکنشتاین   [2018 Sep] 
*غبارزدایی از آینه‌ها فایل صوتی جعفر شریف امامی؛ شب قبل از ۱۷ شهریور ۵۷  [2018 Sep] 
*غبارزدایی از آینه‌ها - عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر Algiers Agreement + متن کامل قرارداد   [2018 Sep] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۴) بابوف و جنبش بابوفیسم Babeufism   [2018 Sep] 
*بیژن هیرمن‌پور و تاریخچه فدائیان   [2018 Sep] 
*عهدنامه مودّت بین ایران و ایالات متحده   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۳) داستانِ «پایان قرن» Fin de Siècle   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۲) قرنِ نوزدهم، یکی از پربارترینِ اعصار تاریخِ بشری   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۱) «سن ژوست» و «روبسپیر» را آئینه عبرت دان   [2018 Aug] 
*غبارزدایی از آینه‌ها / چهل سؤال پیرامون قتل‌عام سال ۶۷   [2018 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 54 دنیای واقعی تابلوی نقاشی نیست که هرجور بخواهیم رنگ‌آمیزی کنیم   [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 53 پیش‌زمینه تحولات ۱۸۳۰ اروپا؛ انقلاب کبیر فرانسه است  [2016 May] 
*اینترپل؛ و اخبار مهندسی‌شده   [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 52 فلسفه کانت؛ نظریه آلمانی انقلاب فرانسه است  [2016 May] 
*زد و بند «سایکس ـ پیکو» Sykes–Picot Agreement  [2016 May] 
* تاریخ؛ بایگانی اسناد مرده نیست. یاد کنفدراسیون بخیر  [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 51 شرط خارجی؛ به اعتبار مبنا، وارد عمل می‌شود  [2016 May] 
* غبارزدایی از آینه ها / «تُراب» مثل اسمش، خاکی بود  [2016 May] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک(50) انقلاب کبیر فرانسه چارچوب سیاسى رژیم کهن را درهم شکست  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (49) با انقلاب آمریکا بردگی زیر سوال نرفت  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 48 باخ؛ «نه یک جویبار، بلکه یک دریا»  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 47 مرتجعین؛ «دانیل دِفو» را به غُل و زنجیر، کشیدند  [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 46 هیچ‌کس حق ندارد با «اسپینوزا» حرف بزند   [2016 Apr] 
*گذشته پیش‌درآمد اکنون است What’s past is prologue   [2016 Apr] 
* گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی - قسمت آخر چهار تندیس یک دفتر   [2016 Apr] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 45 «اولیور کرامول» را از قبر درآوردند و گردن زدند   [2016 Apr] 
*داستان مرد حصیری The Wicker Man  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 44 کلیساى مسیحی تجارت برده را نکوهش نمی‌کرد   [2016 Mar] 
* دکتر هاشم بنی‌طُرُفی به میهمانی خاک رفت  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 43 بودن یا نبودن؛ آیا مسئله به واقع این است؟   [2016 Mar] 
*اعتدال بهاری و؛ حس غریب نوروز   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 42 جان ویکلیف را نبش قبر کردند و استخوان‌هایش را سوزاندند  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 41 با خدا و خرافات هر جنایتی توجیه می‌شود   [2016 Mar] 
* تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 40 رویارویی با ستمگران به قشریگری و جمود مشروعیت نمی‌دهد   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 39 جنگهای صدساله؛ اروپا را به خاک و خون کشید   [2016 Mar] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 22   [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 38 حق و عدالت را در برابر هیچ اراده‌ای نمی‌فروشیم  [2016 Mar] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 37 تاریخ یک علم است؛ و کرونولوژی، بخشی از آن  [2016 Feb] 
*اعتصاب فوریه ۱۹۴۱ در هلند February strike  [2016 Feb] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 36 جنگ‌های صلیبی؛ یکی از تأثیرگذارترین نبردهای تاریخ   [2016 Feb] 
*إذا الشّعْبُ يَوْمَاً أرَادَ الْحَيَاةَ ، روزی که مردم زندگی را برگزیدند  [2016 Feb] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 35 پاپ‌ و پادشاه باهم کنار می‌آیند   [2016 Feb] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 21 کی خادم است کی خائن؟   [2016 Feb] 
*آشکار شدن امواج جاذبه؛ لحظه‌ای مهّم در تاریخ علم   [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک (34) وایکینگ‌ها با ترس و رحم بیگانه بودند   [2016 Feb] 
*یکی بود یکی نبود میلیون میلیون گل رُز  [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 33 نشیبی دراز است پیش فراز   [2016 Feb] 
*کنفرانس گوادلوپ؛ ژنرال هایزر، انقلاب ۵۷  [2016 Feb] 
*شنگول و منگول؛ و گرگ‌های پنجه فرو کرده در آرد   [2016 Feb] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 32  هر مورخّی تا حّد زیادی بخشی از زمان خود است  [2016 Feb] 
*تائو ته جینگ - کتاب طریقت  [2016 Jan] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک31 تاریخ؛ تحقّق زمان در زندگی اجتماعی است   [2016 Jan] 
*آسیاب‌های بادی ذهنِ تو The Windmills of Your Mind   [2016 Jan] 
*عباس رحیمی و قاعدهِ طلایی گفت‌وشنود با مختار شلالوند  [2016 Jan] 
*نماز مِیّت، برای «زنده»ای چون عباس که اکنون بیش از همیشه حضور دارد  [2016 Jan] 
* نامۀ چارلی چاپلین به دخترش؛ ساختگی و مَن‌ درآوردی است  [2016 Jan] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی 20 هفت حصار و حصار هشتم  [2016 Jan] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک(30) تاریخ بایگانی اسناد مرده نیست  [2016 Jan] 
*آواز در باران تا همیشه زنده می‏ماند Singin' in the Rain   [2016 Jan] 
*آلبر کامو و رُمان سقوط La Chute   [2016 Jan] 
*پیر بولز Pierre Boulez غزل خدا حافظی را خواند ما بر زمان می‌گذریم نه زمان بر ما   [2016 Jan] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی19 یک اشتباه؛ هزاران جسَد را بر زمین می‌ریزد   [2016 Jan] 
*اخلاق ماکیاولی و سیاست مروانی / آیا تزویر و نادرستی، کوتاه‌ترین راه نیل به پیروزی است؟   [2015 Dec] 
*ای همه هستی ز تو، آیا تو هم هستی؟   [2015 Dec] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 29 بُردنِ ارزشهای یک عصر به عصر دیگر؛ مغالطه‌ای راهزن است  [2015 Dec] 
*ادیت پیاف Edith Piaf گُنجِشَکَکِ اَشی مَشی   [2015 Dec] 
*شبِ یَلدا و انقلابِ زمستانی   [2015 Dec] 
*فرانک سیناترا؛ ماوراء صدا و خود صدا بود   [2015 Dec] 
*داستان یهودیان بنی‌قُریْظه غبارآلود است   [2015 Dec] 
*عباس رحیمی و رنج‌هایش  [2015 Dec] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی18 ؛ هر گونه تلاشی برای اجرای شریعت به خشونت می‌انجامد   [2015 Dec] 
*هانا آرنت، سبزینه پوش عاشق و بُرنا  [2015 Dec] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 28 پنج سال یا صد سال همچون پرکشیدن پرنده‌ای می‌گذرد  [2015 Dec] 
*چند قصهِ گلپایگانی - آخاله اُوغُور بخیر   [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک27انسان با ابداع خط گام بزرگی در راه تمدن برداشت  [2015 Nov] 
*داعشِ سیاه و داعشِ سفیدBlack Daesh, white Daesh   [2015 Nov] 
*گفت‌‌‌وشنود با اسماعیل یغمائی17 هر لحظه به شکلی بُتِ عیّار بر آمد   [2015 Nov] 
*اصلِ عدمِ قطعیّت؛ خاصیت بنیادین و گریزناپذیرِ جهان Uncertainty Principle  [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک26جنونِ قدرت آدمی را خُل و چِل می‌کند  [2015 Nov] 
*کُنسِرتو آرانخوئز Concierto de Aranjuez   [2015 Nov] 
*پوری سلطانی‌(همسر مرتضی کیوان) به میهمانی خاک رفت   [2015 Nov] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک25 فراز و نشیب امپراتوری روم   [2015 Nov] 
*گفت‌‌ وشنود با اسماعیل وفا یغمائی 16-واقعیّاتِ دردناک را نمی‌توان با خونریزیِ رژیم پوشاند   [2015 Nov] 
*آبشخور واقعه لیبرتی در دارالخلافه است  [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک24 ؛ وجود اسپارتاکوس به تعداد یارانش تکثیر شده بود   [2015 Oct] 
*بمباران محله گیشا و استخبارات عراق   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک ۲۳ ؛ جاده ابریشم؛ بزرگ‌ترین شبکهٔ بازرگانی دنیا   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک22 ؛ارشمیدس و داستان «اروکا»؛ یافتم یافتم   [2015 Oct] 
* آیا مسعود رجوی در فرانسه است؟ مگر مسعود رجوی زخمی شده‌‌ بود؟  [2015 Oct] 
*بخش دیگری از گفتگوی مسعود رجوی با حبوش «من در ابتدای انقلاب در شورای انقلاب بودم»  [2015 Oct] 
*سباستین کاستلیو؛ و سوختنِ «سِروِه‌تُس» در آتش   [2015 Oct] 
*مرضیه با خودش تعریف می‌شود گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی 15   [2015 Oct] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک21 / قارقارِ غازها؛ کاپیتول را نجات داد   [2015 Oct] 
*توافق هسته‌ای؛ سکنجبین بود یا جام زهر؟   [2015 Oct] 
*آب در سیاره بهرام (مریخ)  [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک20/ سِلت‌ها (کِلت‌ها) The Celts   [2015 Sep] 
*کاوالریا روستیکانا Cavalleria rusticana   [2015 Sep] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۴)   [2015 Sep] 
*نامه مسعود رجوی به میخائیل سرگئیویچ گورباچُف   [2015 Sep] 
*وقتی که من بچه بودم؛ غم بود، اما کم بود   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 19 قوم و خویش ما؛ هومو نالِدی Homo naledi   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 18  «هومو نالِدی» Homo naledi  [2015 Sep] 
*ژاله خون شد؛ هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2015 Sep] 
*چه خَبر و چه اَتَر؟ کتابِ «دیک چینی» و دخترش «لیز»Exceptional   [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 17   [2015 Sep] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۳)  زیبایی‌های آغاز انقلاب به کجا رفت؟  [2015 Sep] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (16) جباّران سی گانه و انحطاط آتن Thirty Tyrants   [2015 Sep] 
*نشستِ عبرت‌ انگیزِ صدام حسین  [2015 Aug] 
*گردشِ ایام-برای هر چیز زمانی وجود دارد   [2015 Aug] 
*پاییز خودش نوعی بهار است ؛ به رهی دیدم برگ خزان...  [2015 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک 15 فهم قانون به معنی درست بودن قانون نیست   [2015 Aug] 
*چَک و چونه مسعود رجوی با دستگاه اطلاعاتی صدام حسین   [2015 Aug] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۱۲- اشغال کویت و شورش کردهای عراق در سال ۱۹۹۰  [2015 Aug] 
*اوسا عَلَم این چه رنگ بود توک عَلَم ؟ خامنه‌ای در دانشگاه پاتریس لومومبا !   [2015 Aug] 
*آبجو؛ نه، ولی آب شلغم اوکی  [2015 Aug] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک14از بنیان‌گذاری رُم تا تمدن چاوین  [2015 Aug] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۱) دکان امام زمان   [2015 Aug] 
*یکبار دیگر قتلعام سال ۶۷ ؛ هرچه را که از آن چشم بپوشیم حمایت کرده‌ایم   [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک ۱۳ توت‌آنخ‌آمون Tutankhamun و عصر طلایی فرعون   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک 12 تمد‌ن‌ها می‌آیند و می‌روند؛ اما باورها می‌مانند   [2015 Jul] 
*نشست توجیهی عملیات فروغ جاویدان (جمعه ۳۱/۴/۱۳۶۷)  [2015 Jul] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۱۰)تنها «بُزِ اَخفَش» فردیّت ندارد  [2015 Jul] 
*در جنگ ایران و عراق هر کسی کشک خود را می‌سابید  [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت تا فیسبوک (11)  ابتداىِ عصر فلز؛ زمان کشف آن نيست... [2015 Jul] 
*نگذارید کسی به خواب رود !Nessun dorma   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (10)   [2015 Jul] 
*تاریخِ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (9)   [2015 Jul] 
*هاريس الکسيو و تانگوی نِفلی   [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت تا فیسبوک (8)   [2015 Jul] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی (۹)  نکته‌هایی که متضمن تشخیص هستند  [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (7)  اسطوره نماد مشخص روزگاران باستان  [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۶)  تمدن‌‌های کهن [2015 Jul] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۵)  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۴) -دوران نوسنگی Neolithic انسان از مشکلات خودش بزرگتر است  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۳)  نیاکان ما؛ نئاندرتال و کرومانیون [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک ۲ World history from mammoth to Facebook  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان از ماموت‌ تا فیسبوک (۱)   [2015 Jun] 
*صبحانه در تیفانی و رفیق و مونس من «ماه‌رود»   [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۸ هان، ای شرم، سرخی‌ات پیدا نیست  [2015 Jun] 
*منشور بزرگ آزادی‌ (مگنا کارتا) - Magna Carta  [2015 Jun] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۱۴) گراکوس بابوف و جنبش بابوفیسم Babeufism   [2015 Jun] 
*چه بر سر گل ها آمده‌است؟  ?Where Have All the Flowers Gone [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۷  [2015 Jun] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۶ انقلاب ایدئولوژیک   [2015 May] 
*زنوبیا Zenobia و پالمیرا Palmyra  [2015 May] 
*گفت‌و‌شنود با اسماعیل وفا یغمائی(۵) انقلاب ایدئولوژیک   [2015 May] 
*تاریخ ایران و مقاله نیویورک تایمز  چهره‌سازانِ این سرایِ درشت ــ رنگدان‌ها گرفته‌اند به کف [2015 May] 
*پیمان مولوتف ـ ریبن‌تروپ Molotov–Ribbentrop Pact  [2015 May] 
*یادی از بیژن جزنی، فرزانه سخت‌ رو؛ مارکسیسمِ اسلامی یا اسلامِ مارکسیستی   [2015 May] 
*امید راه رسیدن به حقیقت را هموار می‌کند یادی از مبارز دلاور هوشنگ ترگل  [2015 May] 
*بوریس آلکساندرویچ آلکساندروف   [2015 May] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی انقلاب ایدئولوژیک . قسمت چهارم   [2015 Apr] 
*نامه‌ی آلبرت آینشتاین به اریک گوتکیند   [2015 Apr] 
*«زمین، این «نقطهٔ آبی کمرنگ Pale Blue Dot  [2015 Apr] 
*رقص با دیکتاتورها Dancing with Dictators   [2015 Apr] 
*عزت إبراهیم الدوری و ویتو کورلئونه  [2015 Apr] 
*چغندر کلو ته توبره (چغندر بزرگ در ته توبره است)   [2015 Apr] 
*گونتر گراس و «آنچه باید گفته شود» Was gesagt werden muss   [2015 Apr] 
*تام کاتن و کیسینجر و جُرج شولتس، عزا گرفته‌اند   [2015 Apr] 
*فناوریِ هسته‌ای تنها عرصه تولید انرژیِ هسته‌ای نیست   [2015 Apr] 
*پرونده هسته‌ای و پروتکل الحاقی Protocol Additional   [2015 Apr] 
*چکیده سخنرانی نتانیاهو در کنگره آمریکا در مورد ایران   [2015 Apr] 
*واشنگتن‌پست و مذاکرات اتمی   [2015 Apr] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفایغمایی ؛ انقلاب ایدئولوژیک بخش سوم  [2015 Apr] 
*باراک اوباما:‌ داشتنِ چکش دلیل نمی‌شود که به هر مشکلی به دید میخ نگاه کنیم  سخنرانی‌ مهم باراک اوباما در وست پوینت  [2015 Mar] 
*جان بولتون و بمباران ایران To Stop Iran’s Bomb, Bomb Iran   [2015 Mar] 
*پُلاریزاسیونِ سیاسی و نشستن بینِ دو صندلی Fall between two stools   [2015 Mar] 
*سایه ماه بر آفتاب Solar Eclipse  [2015 Mar] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی ۲ انقلاب ایدئولوژیک  [2015 Mar] 
*ابوحامد محمد غزالی و حس غریب نوروز  [2015 Mar] 
*گفت و شنود با اسماعیل وفا یغمائی / انقلاب ایدئولوژیک   [2015 Mar] 
*گوگل کروم و مشکل یوتیوب   [2015 Mar] 
*داستان بوته سوخته  der verbrannte dornbusch  [2015 Mar] 
*لحظه‌هایِ بودن ویرجینیا وولف   [2015 Mar] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است / داستانِ «پایان قرن» (۱۳)  داستانِ «پایان قرن» Fin de Siècle  [2015 Mar] 
*دروغ‌ها و دورنگی‌ها، روح مرا می‌سائید - گفت‌وشنود با رضا مولائی‌نژاد   [2015 Mar] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است ۱۲   [2015 Feb] 
*ثابت‌های فیزیک آدمی را به مکث وامی‌دارد  [2015 Feb] 
*همنشین بهار.وکیلِ مُستقل، دادبانِ آزادی‌ است گفت‌ و شنود با محمد رضا روحانی در باره کانون وکلا  [2015 Feb] 
*به هنگامِ فریبِ عالمگیر، گفتنِ حقیقت، کنُشی انقلابی است مناقشه اتمی و حرص و جوش نتانیاهو   [2015 Feb] 
*بهمن ۵۷ و افتادن ژنرال گاست در هَچَل  [2015 Feb] 
*الله قلی جهانگیری و واقعه کوه حاجی‌لو  [2015 Feb] 
*گفت ‌و ‌شنود با خانم میهنِ جزنی در مورد عشق   [2015 Feb] 
*درد و بلایِ «مَک کین» بخوره تو جونِ ابوبکر بغدادی   [2015 Jan] 
*بهمن قشقایی و قرآنِ مُهرکردهِ اسدالله عَلم  [2015 Jan] 
*عهدنامه «صلح» ترکمانچای  [2015 Jan] 
*بیانِ تنّفرآمیز Hate speech   [2015 Jan] 
*گاست و هایزر و گوادلوپ، عاقبت از ما غُبار مانَد   [2015 Jan] 
*«شارلی»، شیخ حارث النظاری و استبدادِ زیر پرده دین  [2015 Jan] 
*یادی از م. ا. به آذین، آن «دُنِ آرام» + وصیتنامه و صدای او   [2015 Jan] 
*دنباله‌ دارِ لاوجوی Comet Lovejoy C/2014 Q2  [2015 Jan] 
*ترور نمادین از زبان برمی‌خیزد / Charlie Hebdo attack   [2015 Jan] 
*هوشنگ عیسی بیگلو و مدعّیانِ صاحب‌اختیاریِ «مقاومت»  [2015 Jan] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۱۱) «سن ژوست» و «روبسپیر» را آئینه عبرت دان   [2015 Jan] 
*هوشنگ عیسی بیگلو، آن «مرد آهسته»‌   [2015 Jan] 
*نشان‌دادنِ ضعف با خیانت یکی نیست داستان منافِ فلکی تبریزی   [2014 Dec] 
*تاریخ جهان، دادگاه جهان است (۱۰) ایده‌آلیسم آلمانی Deutscher Idealismus   [2014 Dec] 
*شب یلدا و انقلاب زمستانی Winter solstice   [2014 Dec] 
*دروغ «آیت‌الله العظمی» که خناق نیست  وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِّلْمُکَذِّبِینَ  [2014 Dec] 
*سازمان سیا CIA و شکنجه با آب Waterboarding   [2014 Dec] 
* تاریخ جهان، دادگاه جهان است (۹) رمانتیسم قیامی علیه هنجارهای عصر روشنگری  [2014 Dec] 
*اتاق بی سقفِ «فارل ویلیامز» Room without a roof  [2014 Dec] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است ۸ شورشِ فلاخَن La Fronde   [2014 Dec] 
*ایده جوچه 주체사상   [2014 Dec] 
*آندره ریو سلطان والتز André Rieu King Of The Waltz   [2014 Dec] 
*رساله یهودا Epistle of Jude  [2014 Dec] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۷) انقلاب فرانسه Révolution française  انقلاب فرانسه ، طلوع باشکوه خورشید  [2014 Dec] 
*گفت و ‌شنود همنشین بهار با ایرج مصداقی در مورد «ابلاغیه چراغ خاموش» مسعود رجوی   [2014 Nov] 
*مجاهدین و رابینسون کروزوئه خراسانی  [2014 Nov] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۶)انقلاب آمریکا American Revolution   [2014 Nov] 
*مسعود رجوی و «پرچم»اش / از «جیم» تا «عین جیم»  [2014 Nov] 
*بارگشت دوباره ویلیام باتلر ییتس   [2014 Nov] 
*الله‌ قلی برای من دوست خوبی بود = گفتگو با ساسان سترگ دره شوری و حیدر جهانگیری  [2014 Nov] 
*تاریخِ جهان دادگاهِ جهان است (۵) انقلابِ صنعتی Industrial Revolution  [2014 Nov] 
*زیگونروایزن (آوای کولی)  [2014 Oct] 
*سخنرانی تروتسکی در مکزیک در مورد محاکمات مسکو   [2014 Oct] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است ۴ عصر روشنگری The Age of Enlightenment   [2014 Oct] 
*گفتگو با شادی Разговор со счастьем  [2014 Oct] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (۳) رنسانس Renaissance دوران گذار بین سده‌های میانه و دوران جدید   [2014 Oct] 
*داستان یهودیان بنی‌قُریْظه غبارآلود است   [2014 Oct] 
*گفت‌ و ‌شنود با دکتر کریم قصیم ۱ آزادیِ نظر را به بهایِ «احترامِ شخصی» نباید فروخت   [2014 Sep] 
*پاییز خودش نوعی بهار است   [2014 Sep] 
*تاریخ جهان دادگاه جهان است (۲) قرون وسطی فاصله میان دوران باستان و رنسانس  [2014 Sep] 
*رساله سه شیاد  De tribus impostoribus  [2014 Sep] 
*همنشین بهار.تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است دوران کلاسیک باستان Classical antiquity  [2014 Sep] 
*گروندریسه Grundrisse کشف حجاب می‌کند  [2014 Sep] 
*در دلِ هر «نفرین»ی «آفرین»ی‌‌ است  چکامه اندیشیدن به اسلام [2014 Sep] 
*ما برای چی زاده شدیم؟ همنشین بهار   [2014 Sep] 
*پیمان مولوتف ـ ریبن‌تروپ Molotov–Ribbentrop Pact  [2014 Aug] 
*کتاب الشفاء مشعلی فروزان در قرون وسطی  [2014 Aug] 
*تنها صداست که می ماند «من ماندگار نخواهم شد» «نیمای غزل» به میهمانی خاک رفت   [2014 Aug] 
*فراز و فرود علی زرکش در گفتگو با اسماعیل وفا یغمائی   [2014 Aug] 
*یوهانس کپلر Johannes Kepler طرحی نو در آسمان نجوم   [2013 Dec] 
*تیرباران چائوشسکو و همسرش  انسان گرگ انسان است [2013 Dec] 
*اسپانیا و «قطعیتِ حکم دادگاه»اش  اوسا عَلم این یکی را بِکش قلم  [2013 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (۳۲) ای چنگ ناله برکش و ای َدف خروش کن  [2013 Dec] 
*یکبار دیگر ماندلا  هر پدیده ای را باید از جوانب مختلف بررسی کنیم [2013 Dec] 
*سرنوشتم را با دست خویش می‌نویسم. یادی از نلسون ماندلا   [2013 Dec] 
*ایتوس، پاتوس، لوگوس/ Ethos , Pathos , Logos  [2013 Dec] 
*تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد / خاطرات خانه زندگان (۳۱)  تاریخ همچون تانکی از روی سرِ ما می‌گذرد [2013 Dec] 
*غبارزدایی از آینه ها / بازجویی از سعید محسن  [2013 Nov] 
*Exit Strategy استراتژی خروج  [2013 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان(۳۰) هر چیز و هر امری در «شدن» خود است که «حقیقت» می‌‌‌‌‌یابد.   [2013 Nov] 
*بچه‌ها دارند می‌میرند؛ ای که دستت می‌رسد کاری بکن   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه‌ها. دفاعيات پرشور شکرالله پاک نژاد  [2013 Nov] 
*کلاه آبی‌ها Blue Beret United Nations peacekeeping   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه‌ها ترور محمد مسعود و بازجویی خسرو روزبه   [2013 Nov] 
*غبارزدایی از آینه ها / بازجویی محمد حنیف‌نژاد   [2013 Nov] 
*ای روشنی صبح به مشرق برگرد / ای ظلمتِ شب، با من بیچاره بساز- خاطرات خانه‌ زندگان ۲۹   [2013 Nov] 
*آسیمیلاسیون Assimilation   [2013 Nov] 
*اینجا «جلجتا» ست، جائی که مسیح را به صلیب کشیدند (خاطرات خانه زندگان ۲۸)  [2013 Oct] 
*سیاست‌زدگی واگیر دارد از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود [2013 Oct] 
*عهدنامه گلستان و کارچاق‌کن آن گور اوزلی  [2013 Oct] 
*جان رالز و «پسِ پردهِ بی‌خبری» The veil of ignorance  [2013 Oct] 
*هستم آنکه هستم / اِهیِه اَشِر اِهیِه / אהיה אשר אהיה  [2013 Oct] 
*بادها می‌وزند و برگها فرو می‌ریزند. خاطرات خانه زندگان (۲۷)   [2013 Oct] 
*Ad Hominem ماه منطق در مُحاق سفسطه  [2013 Oct] 
*به من بگو ستارگان و ‏آفتاب دروغند ولی نگو که عشق وجود ندارد.   [2013 Oct] 
*یادی از ژنرال جیاپ و نبرد دین‌بین‌فو Điện Biên Phủ  [2013 Oct] 
*Loaded language آب و تاب دادن به زبانِ زبان بسته  [2013 Oct] 
*اسطوره اشرف (متن پیام مسعود رجوی، ۲۷ شهریور ۱۳۹۲)  [2013 Sep] 
*گفت‌و‌شنود با آقای ناصر‌رحمانی‌نژاد/ واقعیت تا چه اندازه واقعی‌ست؟  [2013 Sep] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۵)   من اینجا ایستاده ام، بدون اینکه کار دیگری از من ساخته باشد.  [2013 Sep] 
*به رهی دیدم برگ خزان...
پاییز خودش نوعی بهار است  [2013 Sep] 

*لئون فوکو و «آونگ»ش Foucault pendulum  [2013 Sep] 
*کمون پاریس طلایه دار انقلاب اجتماعی درقرن نوزدهم  [2013 Sep] 
*شبیخون به مجاهدین و «مقراضِ تیزِ تناقض»   [2013 Sep] 
*ژاله خون شد. هفده شهریور، آغازِ پایانِ رژیم شاه  [2013 Sep] 
* R2P (اصل حمایت و حفاظت)  [2013 Sep] 
*در انتهای غم همیشه پنجره ای باز است. پنجره ای روشن  [2013 Sep] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۴) نامش بر برف نوشته بود. خورشید ذوبش کرد و آب آن را با خود برد.  [2013 Aug] 
*دکتر منوچهر هزارخانی و آقای ۹۹ درصد  [2013 Aug] 
*قطعنامه ۵۹۸، پذیرش آتش بس و عملیات فروغ جاویدان  [2013 Aug] 
*گذری به اسپانیا  [2013 Aug] 
*رؤيا خود نوعی زندگی است.   ایَا سروش سحرگاهان، تو روشنی را جاری کن  [2013 Jul] 
*تجربهِ رؤیاوَش وحی  رؤیا صدایِ وجدان ما است.  [2013 Jul] 
* فرقه، و سینه زدن زیر عَلمِ ارتجاع  [2013 Jul] 
*کُفرِ یک دوران، دینِ دورانِ بعد است.  [2013 Jul] 
*دود از کُنده بلند می‌شود.- هوشنگ عیسی بیگلو، آن «مرد آهسته»‌   [2013 Jul] 
*با چنین فرهنگی چگونه می‌شود ایران را آزاد کرد؟  [2013 Jul] 
*وقتی چیز غریبی می‌شنویم، نباید پیشاپیش آن را رّد کنیم.  [2013 Jul] 
*انسان موجودی خاطره گرا است   به یاد تقی روحانی، گوینده پیشکسوت رادیو ایران  [2013 Jun] 
*«شریعت» ، آخوندی و غیرآخوندی ندارد.  [2013 Jun] 
*طوطی جون می خوام برات قصه بگم - عباس رحیمی با غم ها و طوطی اش   [2013 Jun] 
*مسعود رجوی، «معّلم»ی که «مُبلّغ» شد  [2013 Jun] 
*جلیل شهناز، شهنواز تار ایران، به میهمانی خاک رفت.  [2013 Jun] 
*آیا «حسن روحانی» تغییر کرده است؟  [2013 Jun] 
*وحدتِ ظرف و مظروف، بی تضاد نیست  [2013 Jun] 
*کارمینا بورانا Carmina Burana - اسماعیل وفا یغمایی و سرود ای آزادی   [2013 Jun] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۳) بجز به حلقه عشاق روزگار مَبر- بجز به کوی خرابات آشیانه مکن [2013 May] 
*مادر معینی، چاووش شادی و امید دانی که کیست زنده؟ آنکو ز عشق زاید. [2013 May] 
*ما پروردگان سفره استبدادیم   [2013 May] 
*ما همه «خر ژان بوریدان» یم.  Buridan's Ass  [2013 May] 
*تب و تاب انتخابات، مسعود رجوی را هم گرفت.  [2013 May] 
*شب پره ها می آیند و می‌روند، آفتاب می‌ماند  [2013 May] 
*در باره نامه سرگشاده
صفحه روزگار، حرف حق را ضبط می‌کند  [2013 May] 

*میراث باستانی ایران در جای جای جهان  [2013 Apr] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۲)   چرا به جای آنکه اصلاً هیچ چیزی نباشد چیزی وجود دارد؟  [2013 Apr] 
*داستان زندگی «جیرولامو ساوو نارولا»   آیا مبارزه علیه ستمگران لزوماً حقانیت می‌آورد؟  [2013 Apr] 
*خاطرات خانه زندگان (۲۱)  هیچ کس شراب نو را در مشک کهنه نمی‌ریزد. [2013 Apr] 
*سیک‌رِدنی داک‌لاد خوروشووا- گزارش محرمانه خروشچف  [2013 Mar] 
*امام محمد غزالی و حس غریب نوروز  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان و گزارش Хрущевخروشچف  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت بیستم)  مردم غریبه نیستند، غریبه اجنبی است.  [2013 Mar] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت ۱۹)- تاریخ ایران با افسانه و شایعه همراه است.   [2013 Mar] 
*یک مُشت دَری وَری On Bullshit آستانه و پیشاهنگ کردار آدمی، گفتار اوست [2013 Feb] 
*ما همه از دَم، «پریود» یم.  [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (۱۸) هر تاریخ واقعی، تاریخ معاصر است [2013 Feb] 
*هر کسی در زندگیش «او»یی دارد  [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هفدهم) زندان قزل قلعه با حوض و بید مجنونش [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت شانزدهم) زندگی فرا‌تر از سرکوبگرانش خواهد زیست. [2013 Feb] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت پانزدهم) آیا نقش بند حوادث ورای چون و چراست؟ [2013 Jan] 
*کلام بی صدای برف Silent Snow  [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت چهاردهم)
مشکل جامعه ایران با گرفتن قدرت سیاسی حل نخواهد شد  [2013 Jan] 

*شاه و سمپوزیوم لیزر Laser Symposium  [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت سیزدهم)
«مراد برقی» و «سرکار استوار» در زندان قصر  [2013 Jan] 

*قتلعام کاتین The Katyn massacre  [2013 Jan] 
*خاطراتِ‌ خانه‌‌ زندگان (قسمت دوازدهم) کمون زندانیان سیاسی هم «شورای نگهبان» داشت. [2013 Jan] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت یازدهم) زندان قصر یکی از ارکان تاریخ معاصر ایران است [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت دهم) یک مثقال عمل، یک خروار تحلیل نیاز دارد. [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت نهم) اسلحه باید حرمت کتاب را حفظ کند [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هشتم) تجارب شخصی هم بُعد اجتماعی و تاریخی دارد. [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت هفتم) فانتزی بخشی از واقعیّت است [2012 Dec] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت ششم) کتاب حوادث همیشه از نیمه آن باز می‌شود. [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت پنجم) کاش زندگی هم دنده عقب داشت.  [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت چهارم) درخت آلو را نمی‌شه به شمشاد پیوند زد.   [2012 Nov] 
*‌خاطرات خانه زندگان (قسمت سوّم) الا یا خیمگی خیمه فروهِل...  [2012 Nov] 
*سخنرانی تاریخی یاسر عرفات در سازمان ملل (۱۳ نوامبر ۱۹۷۴) نگذارید شاخه زیتون از دستم بر زمین افتد. [2012 Nov] 
*خاطرات خانه زندگان (قسمت دوّم)  [2012 Nov] 
*زندان=‌زنده دان، خاطراتِ خانه زندگان (۱)  [2012 Nov] 
*احمد قابل، ظریف جلالی و «گروه والعصر»  [2012 Oct] 
*کورش و سنگ‌نگاره مرد بالدار پاسارگاد  [2012 Oct] 
*استوانهٔ کورش Cyrus Cylinder «مانترا»ی خیال‌انگیز (+ویدیو)  [2012 Oct] 
*گروندریسه Grundrisse کشف حجاب می‌کند(+ویدیو)  [2012 Oct] 
*اریک هابسبام و سنّت های ساختگی  [2012 Oct] 
*پراودا ПРАВДАدم از پراودا می‌زند. (+ویدیو)  [2012 Oct] 
*پیاز، وجودی است بی تناقض. به یاد «ویسلاوا شیمبورسکا»  [2012 Sep] 
*حُکمِ قتل زندانیان سیاسی، «قیر»ی که بر سر نظام ریخت  [2012 Sep] 
*کشتار سال ۶۷ و سخنان هَشَلهَف  [2012 Sep] 
*وقتی می‌میریم چه چیزی با ما خواهد مرد؟ به یاد کوهنورد پیر فرج الله شریفی گلپایگانی [2012 Sep] 
*من اینجا ایستاده ام و جز این کاری از من ساخته نیست.   [2012 Aug] 
*Standard Model of Particle Physics مُدِل استاندارد  [2012 Jul] 
*هر ادعّایی باید مُستند به مَدرک اثباتی باشد. (در مورد مقاله خانم عفت ماهباز)  [2012 Jul] 
*دکتر علی شریعتی و «آوف هه بونگ» Aufhebung + ویدئو  [2012 Jun] 
*حقِ‌‌ آزادی و «هی‌بی‌اِس‌کورپس» Habeas Corpus  [2012 Jun] 
*تاریخِ جهان، دادگاهِ جهان است (+ویدیو) تقویم تاریخ [2012 Jun] 
*Gracias a la vida گراسیاس آلا ویدا (+ترجمه ترانه به ۱۲ زبان)  [2012 Jun] 
*ویولتاپارّرا، مرسدس سوسا، گراسیاس آلاویدا (+ویدیو)  [2012 Jun] 
*دولت ویشی، گشتاپو و دارزدن رودلف هیلفردینگ (ویدیو)  [2012 Jun] 
*پرویز شهریاری و طناب دور زمین (ویدیو)  [2012 Jun] 
*پوراژِن چستوا، شکست پذیری و شکست باوری (ویدیو)  [2012 May] 
*صَلِّ عَلَی مُحَمَّد ، «سیمون هرش» خوش آمد ! تقویم تاریخ، اردیبهشت ماه  [2012 May] 
* اَرِه و اوره و شمسی کوره (ویدیو)  [2012 May] 
*شاهین نجفی و «حقِ تمَسخر» The Right to Ridicule (+ ویدیو)  [2012 May] 
*ماه به دیدار زمین می‌آید. Supermoon (+ویدیو)  [2012 May] 
*«سرزمینِ گوجه‌ هایِ سبز» و اعدام چائوشسکو (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*تقویم تاریخ و نیمه پنهان ماه (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*پرویز ثابتی و «ابراز تاسف» در گیومه  [2012 Apr] 
*سیروس نهاوندی، اسبِ تراوایِ ساواک (+ویدیو)  [2012 Apr] 
*زندان قصر، دادگاه ژیان پناه و داستان تجاوز به زندانیان سیاسی  [2012 Apr] 
*با تاریکی نمیشه سراغ تاریکی رفت گزارشهای دروغ در مورد زندان [2012 Mar] 
*سفره ۷ سین Haft-Seen در هتل اموات ( ویدیو )  [2012 Mar] 
*Bertolt Brecht برتولت برشت و اپرای صَنار سه شاهی (ویدیو)  [2012 Mar] 
*خدا و قوری کیهانی Bertrand Russell Interview بخشی از گفتگوی راسل با CBC و BBC  [2012 Mar] 
*برتراند راسل و «قوری»اش Russell's teapot  [2012 Mar] 
*آیا نوترینو، به گَردِ نور می‌رسد؟  [2012 Feb] 
*پرویز ثابتی Parviz Sabeti نمونه کامل یک پلیس سیاسی (+ویدیو)  [2012 Feb] 
*از چه چیز واهمه داری؟ من شو خایف ؟ (+ویدیو )  [2012 Feb] 
*والنتین، پوشکین، یوگنی‌ آنه ‌گین Evgeny Onegin  [2012 Feb] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه بهمن (+ویدیو)  [2012 Jan] 
*جنگ‌افروزان، مُرتجعین را قِلقِلک می‌دهند. (وبالعکس)  [2012 Jan] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه دی (+ویدیو)  [2012 Jan] 
*سخنرانی استالین ۱۱ دسامبر ۱۹۳۷ Речь Сталина  [2011 Dec] 
*شورشِ نان در تهران  [2011 Dec] 
*تقویم تاریخ، رویدادهای ماه آذر (+ویدیو)  [2011 Dec] 
*Rafiq Tağı «رافق‌تقی» ‌و‌ قصّهِ‌ هولناکِ‌ ارتداد (+ویدیو)  [2011 Dec] 
*آنتی‌تزِ اشرف، در خودِ اشرف است.  [2011 Nov] 
*آوایِ کولی، زیگونروایزن و قتل‌عامِ سال ۶۷  [2011 Nov] 
*تقویم تاریخ: رویدادهای ماه آبان (+ویدیو)  [2011 Nov] 
*R2P و آخرین سخنرانیِ معمر قذافی (+ویدیو)  [2011 Oct] 
*نگاهی به ۳۰۰ سنگ قبر. نیستی، آبستن هستی است.(+ویدیو)  [2011 Oct] 
*امیرکبیر و «جِّنِ» جُدَری  [2011 Oct] 
*دستخط امیرکبیر، به یادِ استاد ایرج افشار آن مردِ آهسته (+ویدیو)  [2011 Oct] 
*نامه هایِ جَعلی یزدگرد ساسانی و عُمَربن خطّاب (+ویدیو)  [2011 Sep] 
*دکتر محمود حسابی و جعلیات اینترنتی (+ویدیو)  [2011 Sep] 
*عباس شهریاری جاسوس ۱۰۰۰ چهره ساواک (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*۱۱ سپتامبر و بن لادنِ پنتاگون (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*سرلشگر قرنی از کودتا تا ترور (+ ویدیو)  [2011 Sep] 
*رّد پای علمای اعلام بر سنگ قبر ستارخان  [2011 Aug] 
*ترور سپهبد رزم آرا در مسجد سلطانی  [2011 Aug] 
*آخوند مُحقّق کَرکی، عَلمدار تشّیع صفوی  [2011 Jul] 
*عملیات پنجه عقاب Operation Eagle Claw  [2011 Jul] 
*کلکم راع و کلکم مسئول؛ اسیرکُشی سال ۶۷ و سخنان آقای اردشیر امیرارجمند  [2011 Jun] 
*مقام صدیقی تنها راستگویی در قول و عمل نیست  [2011 Jun] 
*کمون پاریس ، تنها به پاریس مربوط نمی‌شود  [2011 Jun] 
*خوزه مارتی پیامبر استقلال و مبشر انقلاب در آمریکای لاتین (ویدئو)  [2011 May] 
*از Srebrenica سربرنیتسا تا بغداد  [2011 May] 
*منوچهر سخایی و آن «پرستو» که دشنه آجین شد.  [2011 Apr] 
*آوریل سیاه اشرف و نقش اشغالگران عراق  [2011 Apr] 
*ریزوم ، خاک و ُخل دارد  [2011 Apr] 
*امام محمد غزالی عزیز است اما نوروز از او عزیزتر  [2011 Mar] 
*سفره هفت سین در هتل اموات‌  (خدا نکند که خدا مرده باشد...) [2011 Mar] 
*کتاب سبز قذافی، تو زرد از آب درآمد   [2011 Feb] 
*وقت آن است که چشم فتنه کور شود ! (گرد و خاک در مجلس ایران)  [2011 Feb] 
*روز والنتین ، پالی‌آمِری polyamory و ، «عشق» ضربدری  [2011 Feb] 
*کويکی با یک تیر چند نشان می‌زند  [2011 Feb] 
*پرویز ثابتی، مقام امنیتی ابرو کمانی  [2011 Jan] 
*ستمگران از ما عبور نخواهند کرد. رنج محسن یلفانی «در یک خانواده ایرانی» [2011 Jan] 
*خودکشی دردی را دوا نمی‌کند. ( علیرضا پهلوی از کاخ سعدآباد تا بوستون)  [2011 Jan] 
*یک بار دیگر تقی شهرام  [2010 Dec] 
*« دین‌خو » بود اما، پرسش ‌‌ستیز و ستم ‌پذیر نبود.  [2010 Nov] 
*مُشک آن است که خود ببوید، نه آن‌که «هابرماس» بگوید  [2010 Oct] 
*«مُدل استانداردِ» فیزیک ذرّات ، قصه‌ای ناتمام  [2010 Oct] 
*گلهای صحرائی را همیشه رایحه ای دل انگیز است، یادی از روشنک (گوینده برنامه گلها)  [2010 Sep] 
*من به گوش تو سخن های نهان خواهم گفت... به یاد ستار لقایی [2010 Sep] 
*«طرح عظیمِ» استیفن هاوکینگ - خدا، وِل مُعطل است !  [2010 Sep] 
*مرگ، دوست انسان است و هرگاه رسید قدمش مبارک باد.  [2010 Sep] 
*سلام بر دکتر علی جوان
ليزر گازی، مي‌توانست سال ۱۹۳۰ اختراع شده باشد  [2010 Jul] 

*سال ۶۷ در عملیات فروغ جاویدان (مرصاد)، ۳۰۱ زندانی سیاسی به خاک افتادند  [2010 Jul] 
*آشکار‌سازی با پنهان‌سازی همراه است. (خطانامه تاج زاده و، اسیر کُشیِ سال ۶۷)   [2010 Jun] 
*«اشترن» و «ایرگون» در «دیر یاسین»  [2010 Jun] 
*نمی توان بر پرسش و نقد، دهنه زد. (آقای کروبی و قتلعام سال ۶۷)  [2010 May] 
*سرود زیبای «ای رقیب»
که‌س نه‌ڵێ کورد مردوه‌، کورد زیندوه‌  [2010 May] 

*انتشار اسناد قتلعام کاتین
چراغ حقيقت در طوفان کشمکش‌ ها نخواهد مُرد  [2010 May] 

*قرقیزستان و، پدیده «خستگی پنهان»  [2010 Apr] 
*شب، هاوانا می‌رقصد...
« کامیلو سینفوئگوس » یکی از معماران انقلاب کوبا  [2010 Apr] 

*دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا Wikipedia و حق مقدّس ویرایش   [2010 Mar] 
*گويای حکايتی‌ ست آن شمع خموش / خودکشی «منصور خاکسار»  [2010 Mar] 
*شعر «مارتین نیمولر»
وقتی مرا گرفتند، صدای احدی در نیآمد.  [2010 Mar] 

*دکتر جلال صمیمی، کاشف سرچشمه های پرتو گاما در هاله ی کهکشان در آن دیار که طوطی کم از ذغن باشد... [2010 Mar] 
*در بلوچستان بلوچی بود نامش دادشاه...   [2010 Mar] 
* آیا « عبدالمالک ریگی »، جا پای « دادشاه » می‌گذارد؟  [2010 Feb] 
*طفلِ جان و شیرِ شیطان به یاد «دکتر محمد رضا عاملی تهرانی»  [2010 Feb] 
*روز عشاق و، «عشق خرمگس» ! (ای عشق همه بهانه از توست...)  [2010 Feb] 
*این یک پیپ نیست، تصویری از یک پیپ است (یادی از زندان شاه و یدالله خسروشاهی ...) (یادی از زندان شاه و یدالله خسروشاهی نماینده تیپیکال طبقه کارگر ایران) [2010 Feb] 
*مهندس بازرگان و کتاب «سیر تحول قرآن» (با خدا و خرافات هر جنایت و فریبی ممکن است)  [2010 Feb] 
*از دار دنیا یک زن حلال داشتیم، آن را هم آقای خمینی حرام کرد!  [2010 Jan] 
*برف نو ، برف نو ، سلام، سلام  [2010 Jan] 
*«عالیجناب خاکستری» تاقچه بالا می‌گذارد!  اندر «شبه‌استعفا»ی روح‌الله حسینیان [2010 Jan] 
*در برابر زره‌پوش‌ها چگونه از خود دفاع کنیم ؟  [2010 Jan] 
*درگذشتِ آیت‌الله منتظری و گوشه کنایه‌های مقام معظم رهبری  [2009 Dec] 
*راستی کمان در کژی است. آیت‌الله منتظری، خون دو فروهر و «قاعده درأ»  [2009 Dec] 
*«تبَر به دستان در عراق» سر برخود تصمیم نمی‌گیرند.  [2009 Jul] 
*مسئلهِ مجاهدین به «غیرمجاهدین» هم مربوط است.   [2009 Mar] 
*صورتي‌ در زير دارد آنچه‌ در بالاستی، پیام نوروزیِ «شیمعون پرس»   [2009 Mar] 
*همه عمربرندارم سر از این خمار مستی
آیا خدا نیز، با «نرینه غاصب» کنار آمده است؟  [2009 Mar] 

*هرچه در ديگ است به چمچه مي آيد. کنفرانسِ «دوربانِ ۲» و، آقای اوباما  [2009 Mar] 
*آیت الله منتظری بی شیله پیله است، امّا... «اعدام نامه» و، آن «اسیرکُشیِ ظالمانه» جای تأمّل دارد.  [2009 Feb] 
*مسیح ِ باز مصلوب - یادی از الله قلی جهانگیری ، آن جان شیفته  [2009 Feb] 
*عاقبت، از ما غُبار مانَد، «گاست» و «هایزر» و «گوادلوپ»، آن «آلاچیقِ کنارِ دریا»  [2009 Feb] 
*«حاج محمد شانه‌چی» بخشی از تاریخ معاصر ایران بود.  [2009 Jan] 
*«مِه‌بانگ» BIG BANG و بزرگ‌ترین آزمایشِ علمیِ تاریخِ بشرّیت  [2008 Sep] 
* ما قربانيانی هستيم که جامه جلّاد پوشيده ايم. به یاد « محمود درویش »  [2008 Aug] 
*گاهی بايد کلمات در خدمتِ پوشاندن واقعّيات باشد. (داستانسرایی در مورد قتل‌عام سال ۶۷)  [2008 Aug] 
*سفره هفت‌سین در هتل اموات  [2008 Mar] 
*سرود «خمینی ای امام» به مجاهدین ربطی نداشت  [2008 Feb] 
*ادیت پیاف Edith Piaf ، گُنجِشَکَکِ اَشی مَشی  [2008 Feb] 
*دادگاه‌ پوئک و «نشست ژوئن ۲۰۰۱ در اشرف»  [2008 Feb] 
*سفره هفت سین در هتل اموات‌
خدا نکند که خدا مرده باشد...  [2007 Dec] 

*ابوذر...چی شده مادر؟ ...چرا می لنگی؟  [2007 Dec] 
*مسیح ِ باز مصلوب - [یادی از الله قلی جهانگیری ، آن جان شیفته]  [2007 Dec] 
*در کوچه باغ های عشق ، َبلا می باَرد. یادی از شکرالله پاک نژاد، شعور سياسي اجتماعي جنبش آزاديخواهي مردم ايران (بخش دوم)  [2007 Dec] 
*ای عشق چهره آبی ات پيدا نيست. یادی از شکرالله پاک نژاد ، شعور سياسي اجتماعي جنبش آزاديخواهي مردم ايران (بخش نخست)  [2007 Dec] 
*سیاست پدر و مادر ندارد  (جمهوری خواهان اسپانیا و ، غربِ دوچهرهِ کاسبکار) [2007 Nov] 
*تو قلب بیگانه را می شناسی ، زیرا که در سرزمین مصر بیگانه بوده ای
یادی از احمد غفارمنش  [2005 Mar] 

*شب ُسرودش را خواند، نوبت پنجره هاست / گفت و شنود با نويسنده کتاب « نه زیستن نه مرگ »  [2005 Mar]