[1] Philosophy of law

[2] Divine right

[3] Thomas Hobbes ۱۵۸۸ - ۱۶۷۹

[4] John Locke ۱۶۳۲ – ۱۷۰۴

[5] Glorious Revolution  ۱۶۸۹ - ۱۶۸۸

[6] Natural law

[7] Cicero  ۱۰۶ پیش از میلاد -  ۴۳

[8] Albertus Magnus ۱۱۹۳  - ۱۲۸۰

[9] Thomas Aquinas ۱۲۲۵  – ۱۲۷۴

[10] Jean Gerson  ۱۳۶۳ - ۱۴۲۹

[11] De Vita Spirituali Animae

[12] systematic

[13] paradoxical

[14] nation state

[15] Customary law

[16] Charter

[17] Atlantic Charter

[18] Magna Carta

[19] Positive laws

[20] Classification

[21] statutory law

[22] substantive law

[23] procedural law

[24] civil laws

[25] criminal laws

[26] وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا ﴿و اگر در اجراى عدالت ميان دختران يتيم بيمناك هستید از زنان ديگر كه می پسندید، دو نفر، سه نفر، یا چهار نفر را به زنى بگيريد. پس اگر می‌ترسید كه به عدالت رفتار نكنيد به يك زن آزاد و كنيزانی که صاحب آنها هستید [یعنی برده‌های زن] اكتفا كنيد. اين کار بهتر از ناعادلانه برخوردکردن است.)

[27]  قرآن شرط چندهمسری را رعایت عدالت بین آنها اعلام می کند و می گوید: وَلَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ (و هر قدر بخواهيد و بكوشيد نمى‏توانيد بين زنان به عدل و انصاف رفتار كنيد)

[28]  Rahman, Fazlur (1979). Islam. Chicago: UCP. p. 69.

[29] wishful thinking

[30] individualism

[31]  قابوسنامه، فصل ۱۵

[32]  يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنَا لَكَ أَزْوَاجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَمَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَبَنَاتِ عَمِّكَ وَبَنَاتِ عَمَّاتِكَ وَبَنَاتِ خَالِكَ وَبَنَاتِ خَالَاتِكَ اللَّاتِي هَاجَرْنَ مَعَكَ وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرَادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَهَا خَالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنَا مَا فَرَضْنَا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوَاجِهِمْ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ لِكَيْلَا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا

ای پیامبر! همه‌ی همسرانی را که مهرشان را داده‌ای، برایت حلال کردیم و آن زنانی که به برده گرفتی با غنیمت، دختر عموها، دختر عمه ها، دختر دایی ها و دختر خاله هایت را که با تو مهاجرت نموده اند و هر زن مؤمنی که خود را به پیامبر هبه کند [مجانی و بدون مهر]، اگر پیامبر او را به همسری بخواهد؛ این حکم ویژه توست، نه مؤمنان. یقیناً ما آنچه را در مورد همسران و کنیزانشان بر آنان لازم و مقرّر داشته ایم، می دانیم؛ [این گشایش در ازدواج] برای آن است که بر تو سختی و حَرَجی نباشد؛ و خدا همواره بسیار آمرزنده و مهربان است. ﴿ سوره ۳۲: الأحزاب، آیه ۵۰﴾

[33] إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ

همانا همه مؤمنان با هم برادرند؛ پس بين برادرانتان آشتى برقرار سازيد، و از خداوند پروا كنيد، باشد كه مورد رحمت او قرار گیرید ﴿سوره ۴۹: الحجرات، آیه ۱۰﴾.

مسلمانان در زیر پا گذاشتن هر دو قسمت این آیه سنگ تمام گذاشتند.البته عملی هم نیست. وقتی پدیده‌ای بدل به اعتقاد می‌شود، دیگر حقیقت، استدلال و انسانیت معنی ندارد. نابرابری و جنگ برادرکشی در سراسر تاریخ اسلام بیداد می‌کند. این خود یکی از عمده‌ترین دلیل ناممکن بودن تنظیم روابط اجتماعی و جامعه بر اساس شریعت و ایمان و لزوم قوانین وضعی زمینی برای تنظیم روابط اجتماعی بر اساس قرارداد، توافق جمع بر مخرج مشترک، رواداری، دموکراسی و حقوق بشر است.

[34] Inquisition تفتیش عقاید 

[35]  برای مطالعه بیشتر حقوق فرد و شریعت نگاه کنید به:

Coulson, N. J. ‘The state and the individual in Islamic law’, International and Comparative Law quarterly, 6, 1957, 49–60.

[36]  An-Na'im, Abdullahi Ahmed  (1996). Toward an Islamic Reform. USA: Syracuse University Press. P 105.

[37]  An-Na'im, Abdullahi Ahmed  (1996). Toward an Islamic Reform. USA: Syracuse University Press. P 58.

[38]  سایت ویکی‌فقه، برگرفته از مقاله «انواع نسخ در قرآن»، تاریخ بازیابی ۸/۹/۱۳۹۹.

[39] Hasan, Ahmad (2016). The Early Development of Islamic Jurisprudence. Pakistan: Islamic Research Centre Lahore. p 63

[40] Criminal justice

[41] Burckhardt, Jacob (1979). Reflections on History. London: Liberty Fund. p 114.

[42]  Safia M. Safwat (1982) 'Offences and Penalties in Islamic Law', Islamic Quarterly 26:169-71.

[43] A. S. Rahman (1972). Punishment of Apostasy in Islam. Lahore: Institute of Islamic Culture. pp 54-55

[44]  El-Awa, Mohamed S. (1982). Punishment in Islamic Law. USA: American Trust Publications. pp 15-17

[45] penology

[46]  عودة، عبدالقادر. (۱۹۶۰). التشريع الجنائي الإسلامي مقارناً بالقانون الوضعي. بيروت: دار الكتاب العربي. صص ۱۴۴ و ۲۱۵

[47]  برای آشنائی با اصول حاکم بر قوانین وضعی مدرن نگاه کنید به:

International Commission of Jurists  (1966). The Rule of Law and Human Rights: Principles and Definitions. Geneva: International Commission of Jurists.

[48] Religion (1986) 16, 197-224. The Islamic Law of Apostasy and Its Modern Applicability. A Case from Sudan. Abdullahi Ahmed An-Na'im. pp. 212-213

[49]  قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ.

با اهل كتابى كه به خداوند و روز بازپسين ايمان ندارند و آنچه را خدا و پیامبرش حرام کرده اند، حرام نمی شمارند، و دين حق نمى‏ورزند، كارزار كنيد تا به دست خويش با ذلت و تواضع جزيه بپردازند. (سوره ۹: التوبة، آیه ۲۹)

[50]  برای مطالعه بیشتر، نگاه کنید:

Akhavi, Shahrough (1987). «Iran: Implementation of an Islamic State» in John L. Esposito, ed. Islam in Asia: Religion, Politics, and Society, pp. 27-52. New York: Oxford University Press.

Esposito, John L (1986). «Sudan's Islamic Experiment» Muslim World 76: 181-202.

[51]  به عنوان نمونه نگاه کنید به:

Beshir, Mohamed Omer (1975). The Southern Sudan: From Conflict to Peace. New York: Barnes and Noble.