PEZHVAKEIRAN.COM حق دفاع مشروع چیست؟
 

حق دفاع مشروع چیست؟
احد قربانی دهناری

دفاع مشروع یا دفاع قانونی یک مفهوم حقوقی و یک حق است که حقوق کیفری برای اشخاص در مورد دفاع از خود[1] یا افراد دیگر[2] در صورت نیاز به کمک در هنگام حمله افراد دیگر حق قانونی می‌دهد. دفاع مشروع در جائی معتبر است که به‌جز توسل به خشونت هیچ راه دیگری برای دفع خطر ممکن نباشد. در این صورت مدافع نه تعقیب و مجازات می‌شود و نه ضامن خساراتی است که به بار می‌آورد. این مفهوم در حقوق بین‌المللی، حقوق مدنی، حقوق جزایی و دیگر حوزه‌های حقوقی بسیاری از کشورها تصریح شده است.

حق حفاظت اضطراری، مبنای قانونی برای معافیت از مسئولیت در دفاع مشروع است. وضعیت اضطراری زمانی است که شخصی حمله غیرقانونی و جنایتکارانه را به شخص یا دارایی آغاز کرده یا زمانی که چنین حمله‌ای قریب الوقوع اباشد. همچنین زمانی که شخصی به طور غیرقانونی سعی می کند وارد اتاق، خانه، مزرعه یا خودروی کسی دیگر شود و یا به آنها آسیب برساند و علیرغم تذکر و اخطار دست بر ندارد.

شخص در دفاع مشروع و حفاظت اضطراری مرتکب هیچ جرمی نمی‌شود و در اقدامات دفاع مشروع و حفاظت اضطراری مسئول خسارت نیست. به عنوان مثال شخص اجازه کتک زدن به متجاوز را دارد، اما تیراندازی به مهاجم غیرمسلح آشکارا غیرقابل دفاع است. در دفاع اضطراری، شخص تنها در صورتی مسئول اقدامات خود است که آن اعمال با در نظر گرفتن ماهیت، اهمیت و به طور کلی شرایط حمله، آشکارا غیرقابل توجیه باشد.

ویژگی‌ها و شرط‌های دفاع مشروع

دفاع مشروع به افراد اجازه می‌دهد تا در مواجهه با خطرها و تهدیدها از جمله حملات فیزیکی، به دفاع از خود، دیگران و دارایی‌هایشان بپردازند. این حق، همچنین با مسئولیت‌ها و محدودیت‌هایی همراه است تا از سوءاستفاده و سوءتفاهم‌ها جلوگیری شود.

زمانی که تهدید یا خطر رفع شود، واکنش دفاعی نیز باید متوقف شود. به عبارت دیگر، استفاده از خشونت باید با تهدید یا خطر همخوانی داشته باشد.

باید بین خطر جانی و مالی جدی و اعتراض صلح‌آمیز تفکیک قائل شد و از استفاده از خشونت غیرضرور خودداری کرد.

دفاع مشروع باید نسبت به خطر یا حمله‌ای که علیه شخص صورت گرفته، متناسب و معقول باشد. به عبارت دیگر، استفاده از خشونت و زور باید در آن میزانی باشد که بتوان از آن دفاع کرد و به طور غیرمتناسب به جان یا مال دیگران آسیب نزند و خشن‌تر از خشونت حمله‌کننده نباشد.

دفاع مشروع باید ضروری و اجتناب ناپذیر باشد، به این معنی که افراد باید ابتدا تلاش کنند تا از راه‌های خشونت‌پرهیز برای حل و فصل مشکل اقدام کنند و تا آنجا که ممکن است از انجام اقدامات خشونت‌آمیز خودداری کنند.

‏دفاع مشروع باید کوتاه‌مدت و محدود باشد و به یک خشونت نظام‌مند و دائمی تبدیل نشود.

دفاع مشروع در قوانین ایران

در قوانین ایران افراد حق دفاع از جان، مال، عِرض، ناموس و آزادی خود را در هنگام تجاوز یا خطر حتمی قریب‌الوقوع با ارتکاب رفتار دفع کننده خطر دارند. مشروط بر این‌که دفاع آن‌ها با خطر متناسب باشد و توسل بدون فوت وقت قوای دولتی عملاً ناممکن باشد. همین شرایط در مورد دفاع از افراد دیگر نیز صادق است به‌شرطی که خود آن‌ها ناتوان از دفاع بوده یا نیاز به کمک داشته باشند. (نگاه کنید به ماده ۶۱ قانون مجازات اسلامی ایران، مصوب ۱۳۷۰ و ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی ایران مصوب ۱۳۹۲)

دفاع مشروع در نبرد با تمامیت‌خواهی

در مبارزه با نظام‌های دیکتاتور و تمامیت‌خواه به چند نکته مرتبط بهم باید توجه کرد:

حقوق بشر به عنوان اصول و استانداردهایی که حقوق و آزادی‌های بنیادی تمام افراد، بدون توجه به نژاد، جنسیت، مذهب، ملیت یا وضعیت اجتماعی را تضمین می‌کند، در سطح بین‌المللی و ملی به عنوان اصول بالقوه بر همه‌ی قوانین تقدم و ارجحیت است.

تقدم و ارجحیت حقوق بشر به این معنی است که در هنگام تداخل‌ یا تضاد بین حقوق بشر و قوانین دیگر ملی و محلی، اولویت با حقوق بشر است و باید با تمام توان برای حفظ و حمایت از این حقوق تلاش کرد.

آزادی عقیده و بیان در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر تضمین شده است. حق تشکیل اجتماعات به روشنی به موجب ماده ٢٠ پیش‌بینی شده است: «هرکس حق دارد آزادانه مجامع و جمعیت‌های مسالمت‌آمیز تشکیل دهد. هیچ‌کس را نمی‌توان مجبور به شرکت در اجتماعی کرد.» همچنین ماده ٢١ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی «حق تشکیل مجامع مسالمت‌آمیز به رسمیت شناخته می‌شود.»

اعلامیه جهانی حقوق بشر در ماده ٣ خود حق حیات را به صراحت به رسمیت می‌شناسد: «هر کس حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی دارد.»

مبارزه مردم ایران برای گذار از حکومت اسلامی یک مبارزه خشونت‌پرهیز است. در مبارزه خشونت‌پرهیز از خشونت و تخریب دوری می‌شود. اما، مبارزه خشونت‌پرهیز به معنای انفعال و عدم مقاومت مطلق و صرف نظر از حقوق آزادی عقیده و بیان، حق تظاهرات، حق زندگی و حق دفاع مشروع نیست. مبارز خشونت‌پرهیز تمام توان خود را برای حق زندگی خود و حق دفاع مشروع از خود بکار می‌گیرد.

پیشنهاد برای مطالعه بیشتر

قانون مجازات اسلامی ایران، مصوب ۱۳۷۰

https://qavanin.ir/Law/TreeText/83452

قانون مجازات اسلامی ایران مصوب ۱۳۹۲

https://dgla.ut.ac.ir/fa/page/2984/قانون-مجازات-اسلامی-۱۳۹۲

Ayoob, Massad (2022). Deadly Force: Understanding Your Right to Self Defense. USA: Gun Digest Books

Cooney, Joan (1995). Neither Nonresistance Nor Violence: Thoreau s Consistent Response to Social Evils. The Concord Saunterer,New Series, Volume 3

منبع:پژواک ایران


احد قربانی دهناری

فهرست مطالب احد قربانی دهناری در سایت پژواک ایران 

*عادی‌سازی و توجیه جنگ؛ فاجعه و جنایت  [2024 Oct] 
*ریزشی‌های حکومت اسلامی و چگونگی برخورد ما اپوزیسیون خواهان گذار با آنها  [2024 Aug] 
*چگونه می‌توان روحیه‌ی کار جمعی را در سازمان‌های سیاسی، صنفی یا مدنی بهبود بخشید؟  [2024 Jul] 
*هرچند خشم و نفرت به حکومت اسلامی را درک می‌کنم، اما فحش و توهین به رأی‌دهندگان را به‌شدت محکوم می‌نمایم  [2024 Jul] 
*چرا در انتخابات ریاست جمهوری شرکت نمی‌کنم؟  [2024 Jun] 
*شریعت و حقوق کیفری  [2024 Jun] 
*شریعت و حقوق مدنی  [2024 May] 
*سکولاریسم – مزایا، چالش‌ها و انتقادات  [2024 May] 
*بهارانه‌ها (۱)  [2024 Mar] 
*ترفندهای رژیم اسلامی برای به پای صندوق آوردن مردم در انتخابات نمایشی-فرمایشیِ-مهندسی‌شده  [2024 Feb] 
*اعدام ابزار سیاسی حکومت اسلامی برای ایجاد ترس و ارعاب  [2024 Jan] 
*عدم تمرکز قدرت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در ساختار گردانندگی کشور سوئد  [2024 Jan] 
*علل ناتوانی اپوزیسیون در همکاری و سازماندهی جبهه‌ای مشترک برای سرنگونی حکومت اسلامی (آسیب‌شناسی)   [2023 Nov] 
*امکانات و چالش‌های نافرمانی مدنی در ایران  [2023 Aug] 
*حق دفاع مشروع چیست؟  [2023 Aug] 
*آیا تعیین حداقل دستمزد لازم است؟  [2023 Aug] 
*چرا جمهوری اسلامی مخالف پیوستن به کنوانسیون پالرمو است؟   [2023 Jun] 
*اخلاق سیاسی در اپوزیسیون ایران  [2023 May] 
*روز جهانی زنان در ریاضیات به مناسبت زادروز مریم میرزاخانی   [2023 May] 
*چرا جمهوری اسلامی مخالف کنوانسیون پالرمو است؟   [2023 May] 
* حکومت دینی خلفای عباسی (۱۳۲ - ۶۵۶ هـ. ق)  [2023 Apr] 
*حکومت دینی خلفای اموی (۴۱ - ۱۳۲ ه‍.ق)  [2023 Mar] 
*معرفی کتاب « وزن واژه»  [2023 Mar] 
*بهارانه‌ها شادیانه‌های چکامه‌سرایان به مردم و پرچم مبارزه‌ی آنها در برابر قشریون و خودکامگان  (شعرها و ترانه های سرزمین نوروز) [2023 Mar] 
*در آداب و آئین مبارزه ائتلافی  [2023 Mar] 
*فراتر از دروغ و وقاحت: گوبلز باید به شاگردی امیرعبداللهیان بیاید   [2023 Mar] 
*حقوق تضمین‌شده‌ی اقلیت‌های گوناگون در اسناد سازمان ملل متحد برای رفع تبعیض‌ها   [2023 Feb] 
*دوم اسفند روز جهانی زبان مادری را با گسترش امکانات برای آموزش زبان مادری، گرامی بداریم!  [2023 Feb] 
*حکومت دینی خلفای راشدین  [2023 Feb] 
*بودجه ۱۴۰۲ بودجه‌ی سرکوب، جنگ‌طلبی، دروغ‌پراکنی و خرافات‌گستری از سفره‌ی فردستان  [2023 Feb] 
*حکومت دینی محمد در مدینه  [2023 Jan] 
*شکاف امیدبخش در سران حکومت اسلامی  [2023 Jan] 
*معرفی کتاب «توضیح‌المسائل کوچک برای فرودستان» اثر آگوست استریندبری  [2023 Jan] 
*ابزارهایی در جعبه ابزار انقلاب  [2022 Dec] 
*یلدا، آبیاری نهال امید و روشنایی در درازترین شب سال  [2022 Dec] 
*چرا جدایی دین از دولت (سکولاریسم) بهترین گزینه است؟  [2022 Dec] 
*« مرگ بر اصل ولایت فقیه» و همراهی روحانیون بزرگ شیعه با آن  [2022 Dec] 
*خواست‌ها و ویژگی‌های جنبش انقلابی «زن، زندگی، آزادی»  [2022 Oct] 
*گذار از جمهوری اسلامی – چگونه؟  [2022 Oct] 
*شاهزاده‌ی عزیز، جنبش مردم ما برای براندازی حکومت اسلامی به رهبری نیاز دارد  [2022 Sep] 
*اسلام و مدرنیته  [2022 Sep] 
*سنجش اعتبار منابع اطلاعات وظیفه‌ی همه‌ی ماست  [2022 Aug] 
*سیمین بهبهانی: در کرامت زن و نکوهش جنگ  [2022 Jul] 
*سوسیال دموکراسی و دولت ِ رفاه همگانی  [2022 Jul] 
*پاسخ به چند شبهه در باره مواضع شورای ملی تصمیم  [2022 Jul] 
*سه بی‌شرمی باور نکردنی در سه سطح  [2022 Jul] 
*ضرورت و شرایط همبستگی ملی نیروهای مبارز برانداز  [2022 Jun] 
*شکل‌گیری اندیشه‌ی ولایت فقیه و فقهای برجسته‌ی مخالف آن  [2022 May] 
*ادامه‌ی جنگ پس از آزادی سرزمین‌های اشغالی جنایت کلان جمهوری اسلامی علیه مردم ایران و عراق [2022 May] 
*نگاهی به خواست‌های گارگران ایران در روز همبستگی جهانی کارگران  [2022 May] 
*نگاهی به درخواست‌های آموزگاران در روز آموزگار  [2022 May] 
* آسیب‌شناسی پراکندگی در جنبش براندازی  [2022 Apr] 
*محمد مختاری: ما نیاز به «تمرین مدارا» داریم.  [2022 Apr] 
*جنگ‌افزارهای هسته‌ای: دلهره دائمی بشریت  [2022 Apr] 
*آرزوها وپیمان‌های سالِ نوخورشیدی  [2022 Mar] 
*بهارانه‌ها  [2022 Mar] 
*خیزش دی‌ماه ۱۳۹۶ – گستره، خواست‌ها و آسیب‌شناسی  [2022 Jan] 
*آرزوها و پیمان‌های سال نوی میلادی  [2021 Dec] 
*انتخابات شیلی: آیا شیلی که مهد نئولیبرالیسم بود، گور آن نیز خواهد شد؟   [2021 Dec] 
*جشن شب یلدا، آبیاری نهال امید، شادی و روشنایی در درازترین شب سال  [2021 Dec] 
*لایحه‌ی بودجه جمهوری اسلامی برای سال ۱۴۰۱  برنامه‌ی اقتصادیی مبهم، ویرانگر، تبلیغی با تمرکز بر نظامی‌گری، رانتخواری و ایدئولوژی سرکوبگر [2021 Dec] 
*اوقاف در حکومت اسلامی و نظام سکولار  [2021 Dec] 
*آرامش دوستدار روشنگر امتناع، ناپرسایی و دینخوئی در اندیشه، کردار و رفتار ما، درگذشت  [2021 Oct] 
*بجای غنی‌سازیِ اورانیوم، آب دریا را شیرین کنید  [2021 Oct] 
*آزادی چگونه نهادینه می‌شود؟  [2021 Sep] 
*واقعیت و ایمان: به مناسبت عزاداری دهه محرم در دوران کرونا  [2021 Aug] 
*مفاهیم سیاسی که همه کنشگران باید به آن بیندیشند  [2021 Jul] 
*جان مبارز گذار از نظام تمامیت‌خواه در خطر است   [2021 Jul] 
*گذار از جمهوری اسلامی - چگونه؟  [2021 Jun] 
*شعر جلاد از موریس اوگدان شاعر امریکائی  [2021 Jun] 
*در استرس و مشغولیات روزمره بچه‌ها را فراموش نکنیم! به مناسبت روز جهانی کودک، اول ژوئن (۱۱ خرداد) [2021 May] 
*چرا نه به جمهوری اسلامی؟   [2021 May] 
*کمربند سبز آمریکا از خمینی تا طالبان: نگاهی به توافقنامه میان آمریکا و گروه طالبان  [2021 May] 
*ضرورت تشکیل جبهه‌ی گسترده‌ی گذار از جمهوری اسلامی و حزبِ سوسیال دموکرات فراگیر  [2021 Mar] 
*آسیب‌شناسی تفرقه‌ی جنبش و مردم ایران   [2021 Feb] 
*آرزوها و پیمان‌های سال نو میلادی  [2020 Dec] 
*شریعت اسلامی، حقوق اساسی و حقوق بشر  [2020 Dec] 
*رسالت جمهوری اسلامی، فلاکت مردم  [2020 Dec] 
*انتخابات ایالات متحده امریکا و جنبش ضد تمامیت‌خواهی ما  [2020 Nov] 
*دورنمای تشکیلاتی جنبش مخالف تمامیت‌خواهی در ایران  [2020 Nov] 
*کتاب «رواداری: مروری بر تسامح، تساهل و مدارا در فرهنگ و ادب ایران» «مغایر ضوابط نشر» تشخیص داده شد.  [2020 Oct] 
*شریعت و حقوق مدنی قانون چیست و چگونه به وجود می آید؟  [2020 Sep] 
* زندگینامه‌ی سیاسی بابک امیرخسروی  [2020 Aug] 
*معرفی کتاب کسوف اثر آرتور کُستلر ترجمه‌ی گلناز غبرایی  [2020 Jun] 
*قاتل رومینا اشرفی تنها پدرش کربلائی رضا نبود  [2020 Jun] 
*قاتل رومینا اشرفی تنها پدرش کربلائی رضا نبود  [2020 Jun] 
*محسن حیدریان تجسم تجربه و پیشگام درس‌گیری مبارزان ایران   [2020 May] 
*کرونا: آنچه روشن شد، آنچه در انتظار ماست، آنچه باید انجام داد  [2020 Apr] 
*نتایج انتخابات نه بزرگ به جمهوری اسلامی و ‌مشروعیت رژیم  [2020 Mar] 
*قیام آبان ۱۳۹۸ ضرورت و فوریت اتحاد نیروها را بازهم برجسته‌تر می‌کند  [2019 Nov] 
*پیاده‌روی اربعین: قدرت‌نمائی خرافات و تحمیق در ‏برابر دانش و آگاهی   [2019 Oct] 
*من نبرد دشوارِ منِ مستقل و آفریننده در فرهنگ فرد‌ستیز   [2019 Oct] 
*سکولاریسم در کشورهای عربی  [2019 Sep] 
*راز ماندگاری عاشورا  [2019 Sep] 
*ضرورت مبرم تفکر مستقل و خودسالاری  [2019 Aug] 
*سرچشمه‌ها و شیوه‌‌های گوناگون تدوین قوانین شرعی ‏اسلامی   [2019 May] 
* برای بهبود اوضاع ایران، منتظر رهبری و رهبران نباشیم!   [2019 May] 
*آیا مامور معذور است؟   [2019 Feb] 
*ما خیلی کارها می‌توانیم بکنیم  [2019 Jan] 
*چهل سالگی انقلاب بهمن: نویدها و عملکردها   [2019 Jan] 
*مبارزه ایرانیان داخل و خارج کشور مکمل یکدیگرند  [2018 Nov] 
*بحران ساختاری ژرف ایران و راه برون‌رفت از آن   [2018 Sep] 
*روز جهانی زن بر زنان زحمتکش و مبارزان برابری زنان و مردان خجسته باد!  [2018 Mar] 
*شعارهای قیام دی ماه ۱۳۹۶ برنامه مبارزه فردا   [2018 Jan] 
*نامه سرگشاده به رزمندگان پرشور خیزش ‏دی ماه ۱۳۹۶‏   [2018 Jan] 
*ترور معنوی، ادامه ترور فیزیکی  [2017 Dec] 
*آیا داعش شکست خورد؟  [2017 Nov] 
*آخرین مرخصی   [2017 Apr] 
*تحریم انتخابات  [2017 Apr] 
*رشد و تکامل من با فرزندانم  [2017 Apr] 
*شادی ستیزی در شیعه و جمهوری اسلامی ایران ابزاری برای تحمیق و تسلط بر توده ها طفلی به نام شادی [2017 Mar] 
*روز جهانی زن بر زنان زحمتکش و مبارزان برابری زنان ‏و مردان خجسته باد!‏  [2017 Mar]