اعتراضاتي كه اخيراً بابت خشك شدن درياچه اروميه در آذرباييجان شعله ور شد، هويتي چندگانه داشت. نخستين هويت آن، اولين اعتراضات زيست محيطي در تاريخ خاورميانه بود كه تنها گروه هاي فعال طرفدار حفظ محيط زيست و احزاب سبز آن را رقم نزدند، بلكه علاوه بر آن ها، آحاد مردم ابتدا به اهميت چنين حادثه زيست محيطي پي برده و سپس آن را در حدي وسيع انعكاس دادند. اين سطح از آگاهي عمومي در آذرباييجان بايد اعتراف كنم كه مرا غافلگير كرد و در حالي كه انتظار مي رفت، در تهران و اصفهان نخستين جرقه هاي آن زده شود، آذرباييجان نشان داد كه اينك پيشروتر است. دوم نشان مي داد كه پارمترهاي سوشيودرام جامعه بسيار بالاست. سوشيودرام معياري است در برخي از نظريات جامعه شناسي امروز است كه با آن ميزان همبستگي گروهي در پيوستن به خواسته هايي عمومي را مي سنجند، كه با يك جرقه يا بهانه شروع به انفجار و گسترش مي كند. اگر بخواهم قضيه را به زباني ساده تر تشريح كنم، بايد بگويم اتاقي را تصور كنيد كه از گاز متراكم شده است، به طوري كه يك جرقه منجر به انفجار مي شود؛ اين كه آن جرقه كي زده مي شود، قابل پيشبيني و حتي جلوگيري نيست، اما براي عدم تراكم و انباشت گاز مي توان جلوگيري كرد. جامعه ما به خصوص پس از جنبش سبز در چنين وضعيتي است، يعني شما با چنان تراكمي مواجه ايد كه هر جرقه اي مي تواند به يك اعتراض عمومي بدل شود. حكومت هاي ديكتاتنور و حتي بسياري از سياستمداران بي سواد با راهنمايي هاي غلط اشخاص امنيتي-اطلاعاتي تصور مي كنند كه مشكل از جرقه است و مي توان جلوي آن را گرفت، ولي مشكل نه از جرقه است و نه مي توان جلوي آن را گرفت و زمان جرقه نيز نه قابل پيش بيني و نه قابل جلوگيري است. اما جلوگيري از نارضايتي ها و انباشت خواسته هاي معوقه كه به تراكم و انفجار جامعه به بهانه يك جرقه منتهي مي شود، قابل جلوگيري و حتي جبران است. شما ديديد كه هر اجتماع مردمي در امروز از بازي فوتبال گرفته تا خواسته هاي عمومي مردمي و يا دستگيري زنان به بهانه حجاب به تجمع مردم در مقابل حاكميت منتهي مي شود. جوجه اطلاعاتي هاي بازي خورده تصور مي كنند كه مشكل از تجمعات است و بايد جلوي آن را بگيرند، در حالي كه مشكل از تراكم نارضايتي هاست و سشيودرام جامعه بسيار بالاست و گرنه اجتماعات مردمي منجر به آشوب يا انقلاب نمي شود؛ چون تا گاز در اتاق متراكم نشود، هيچ جرقه اي خطرناك نيست و منجر به انفجار نمي شود. به همين سبب است كه اعتراضات در جوامع ديكتاتوري يا نيمه ديكتاتوري به يك انقلاب بدل مي شود، اما اعتراضاتي وسيع در جوامع غربي تنها محدود به حوزه خاصي مي گردد و انقلاب رخ نمي دهد، چون سياستمداران شان همچون بسياري از مسئولان تحصيل كرده و متخصص هستند و به محض بروز نارضايتي سعي مي كنند با توجه به سطح نارضايتي تغييراتي را بدهند و در هر مورد كه تغييرات متناسب با خواست مردم نبود، اين سياست مداران هستند كه بايد كوتاه بيايند. در حكومت هاي ديكتاتوري برعكس است و شما با بي سواد كه جاي خود با اشخاص مستبدي روبرو هستيد كه بلوغ شخصيتي پيدا نكرده و مدام در حال رو كم كني با مردم هستند و پذيرش خواسته هاي مردمي را به عنوان عقب نشيني تعبير كرده و براي خود عار مي دانند و به جاي پذيرش اشتباهات خويش، از آسيب ديدگان و معترضان مي خواهد تا توبه نامه بنويسند و البته مردم، مردم هم زياد مي گويند!! اگر ديديد كه اعتراض يك جوان تونسي كه به استيصال رسيده بود، منجر به چنان قيامي در منطقه خاورميانه شد، به سبب همين بالا بودن ناراضايتي هاي مردمي و انباشت خواسته هاي مردمي است كه در آن ها حكومت هاي ديكتاتوري و نيمه ديكتاتوري بر سر كار بودند. نه آن جرقه را مي شد، پيش بيني كرد و نه مي شد جلويش را گرفت و مهمتر از همه، نه علت اصلي اين انقلاب هاي گسترده مردمي، آن جرقه است. علت تنها انباشت همان خواسته هاي مردمي است كه ذكرش رفت و آن اعتراض در اينجا و آنجا تنها جرقه آن انفجار مردمي.

آذرباييجان نشان داده كه در مقاطع مختلف تاريخي، هم بخشي از پيكره اين ملت بوده و هم عضوي پيشرو در آن؛ از مشروطه گرفته تا همين اعترضات وسيع زيست محيطي اخير. يك خواهش از دوستان دارم كه چون در انقلاب 57 نيز رخ داد و عامل بسياري از مشكلات و حق خوري ها شد، آن را تكرار مي كنم: اجازه دهيد تا هر مردم و حتي شخص منفردي، خودش هويت اش را انتخاب كند؛ قرار نيست كه ما به ديگران بگوييم كه آذري هستيد يا ترك و ترك زبان هستيد يا از نژاد ترك و غيره. اشتباه بزرك 57 كه متأسفانه من اينك نيز در نزد بسياري از روشنفكران جنبش مي بينم، اين است كه مي خواستند براي ديگران تعيين كنند كه هويت شان چيست؟ بهايي دين است يا حزب و كرد ايراني است يا قومي مجزا و اشخاص انقلابي هستند يا ضد انقلاب و غيره. اينك اين مشكل بيشتر در حوزه دين ديده مي شود، ولي در ساير حوزه نيز هست و مي تواند دوباره منتهي به قرباني كردن همين عزيزاني شود كه بخشي از جنبش هستند. دنياي امروز همچون هر هويتي، هويت قومي را "انتخابي" ساخته و هر كس جداي از اين كه از كدام نژاد يا زبان و مليت است، مي تواند هويتي ديگر را به فراخور خواست اش برگزيند. ديروز كه بسياري از اقوام و جريان ها به اعتراضات ترك هاي تبريز و اروميه پيوستند، همگي هويت ترك داشتند. اينك گيلان، تهران و ... آذربايجان بودند. اين شامل عرب ها و بلوچ ها و ساير اقوام و اديان نيز مي شود و فراموش نكنيم كه معيار ما بايد تنها انسانيت باشد و هر ملتي نيز آزاد كه خود براي خويشتن تصميم بگيرند؛ در مورد همه چيز از نژاد و هويت گرفته تا دين و نوع حكومت و غيره.

منبع:پژواک ایران